Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Zeliha GİDER BÜYÜKÖZER
Konular:
DOI:10.32949/Arkhaia.2018.4
Anahtar Kelimeler:Dor Düzeni,Orik Geison,Utulus,Uttae,Iae,Or Düzeni,Orik Geison,Utulus,Uttae,Iae
Özet: Mutulus-guttae’ya sahip dorik geison blokları MÖ 6. yy başından itibaren mimarideki yerini almıştır. Fakat erken örneklerde görülen farklı uygulamalar, dorik geison biçiminin zaman içinde gelişimini tamamladığını göstermektedir. MÖ 6. yy yapılarının karakteristiği olarak nitelendirilen uygulamalardan biri metop üzerine yerleştirilen mutulus plakasının triglif üzerine yerleştirilen mutulus plakasından daha dar işlenmesi ve buna bağlı olarak da mutulus plakalarının yüzeyinde yer alan guttae sayısının değişmesidir. MÖ 6. yy’daki mimarlar, mutulus düzenlemesi ve guttae sayısı ile ilgili pek çok denemeden sonra ancak MÖ 530 civarında triglifler ile metoplar üzerine gelen mutulus plakalarının genişliğini eşitlemiş ve guttae sayısını 3x6 olarak sabitlemiştir. Metoplar üzerindeki mutulusların dar işlenmesi Roma Dönemi yapılarında zaman zaman tekrar uygulanmıştır. Klasik Dönem yapılarında mutulusların eğimi ± 15˚ olarak uygulanmış, MÖ 4. yy’ın ikinci yarısından itibaren bu açı küçülmeye başlamıştır. MÖ 2. yy’da inşa edilen yapılarda mutulusların eğim derecesi genellikle çok düşüktür ya da eğim hiç yoktur ve bu uygulama Erken İmparatorluk Dönemi’nde de devam etmiştir. Dorik geisonlarda erken evrelerden itibaren hem mutulus plakalarının hem de guttaenın yüksek çalışılması karakteristiktir. Anadolu’daki dorik yapılarda MÖ 3. yy’dan itibaren mutulus plakaları ile guttae yüksekliğini yitirmeye başlamıştır. Fakat mutulusların ince bir plaka şeklinde işlenmesi MÖ 2. yy’ın ilk yarısında başlamıştır ve bu tip mutuluslar Roma Dönemi boyunca da kullanılmaya devam etmiştir. Geç Hellenistik ve Erken İmparatorluk Dönemi’ne tarihlenen dorik geisonların bir kısmında mutuluslar viaedan ince çizgisel bir hatla ayrılmıştır. Erken evrelerden itibaren geison soffiti ile damlalık arasındaki alana yerleştirilen mutulus plakaları, sözü edilen bu iki bölümle de bağlantılıdır. Zamanla mutulus plakalarının geison soffiti ve damlalık ile bağlantısı kesilmiş, böylece geison soffitiyle mutulus plakası arasında ve mutulus plakasıyla damlalık arasında ince bir faskia oluşmuştur. Guttaeda görülen bir diğer değişim, mutulus plakasının yüzeyine dağılımlarında tespit edilmiştir. Erken evrelerde özellikle üçlü dizimde guttae sıralarının arasındaki mesafe, guttaenın çapının yaklaşık 2 katı ya da 2 katından biraz fazladır. MÖ 4. yy yapılarında genellikle 1,5 katı olan bu mesafe MÖ 3. yy’da birkaç yapıda eşitlenmiş, MÖ 2. yy’da ise guttae arasındaki mesafe guttae çapından daha dar işlenmiştir. Sık dizime sahip guttae Roma Dönemi yapılarının karakteristiğidir. Erken İmparatorluk Dönemi yapılarında dört tarafta da kenara yaslandırılmış guttaeya sahip mutulus plakalarının yanı sıra bunun tam tersi uygulama olan dört tarafta da mesafe bırakılarak, içe çekilmiş guttaeya sahip mutulus plakaları bir arada kullanılmıştır. Dorik geisonda yaşanan bir diğer değişim mutulus plakasının genişliği ile viaenın genişliği arasındaki oranda tespit edilmiştir. Erken evrelerde 1:5 oranında çalışılan viae dönem ilerledikçe istikrarlı bir şekilde daralmış ve MS 1. yy’ın sonlarına doğru 1:10 oranına kadar düşmüştür.