Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi

Yazarlar: Abdullah AYDOĞAN

Konular:Tarih

DOI:10.47088/utad.785945

Anahtar Kelimeler:Etimesgut Uçak Fabrikası,Kayseri Uçak Fabrikası,Vecihi Hürkuş,Nuri Demirağ

Özet: İnsanoğlunun en önem verdiği isteklerin başında uçmak vardır. 11. yüzyıldan itibaren kuşlar taklit edilerek uçmak istenmiştir. Özellikle medeniyetin ilk kurulduğu topraklar olan Anadolu’da uçmak isteği ilk kez burada yaşamış mucitler tarafından denenmiştir. 18. ve 19. yüzyıllara geldiğimizde ise artık motorlu uçakların ilk örnekleri denenmeye başlanmıştır. Osmanlı Devleti bu gelişmelere duraklama ve yıkılma döneminde tanık olduğundan ekonomik sebepler başta olmak üzere birçok sebepten takip edememiştir. Balkan Savaşları ve Trablusgarp Savaşı’nda uçakların kendilerine karşı ciddi anlamda kullanılması Osmanlı Devleti’ni bu alanda çalışmalar yapmaya mecbur bırakmıştır. İlk olarak Almanya ve Fransa’ya öğrenciler gönderilerek pilot eğitimine önem verilmiş ve daha sonra uçuş okulları açarak birçok pilotun yetişmesini sağlamıştır. Osmanlı Devleti havacılık faaliyetlerine önem verse de uçak üretiminden çok satın almaya yönelmiş ve uluslararası havacılık sektöründe oldukça geride kalmıştır. Türk tarihinde en önemli havacılık faaliyetleri Türkiye Cumhuriyeti’nde Mustafa Kemal Atatürk ile başlamıştır. Yeni Türk devletinin kurulmasıyla birlikte devletin gelişimi için gerekli olan alanlarda kalkınma planları oluşturulmuştur. Havacılık sektörüde diğer kalkınma politikaları ile hareketlenmiştir. Havacılık alanındaki politikalar Atatürk’ün “İstikbal göklerdedir” düşüncesi ile birlikte desteklenmiş ve gerek devlet eli ile gerek ise özel teşebbüsler devletin ilk kuruluşundan itibaren başlamıştır. Yeni Türk devleti Türk Tayyare Cemiyeti’nin kurulması ile uçak ihtiyacını karşılamayacak girişimleri şekillendirecek planlamayı kurumsallaştırmıştır. Devlet girişimleri destekleyerek uluslarası pazarda söz sahibi gelişmeleri yakalamayı düşünmüştür. Kayseri Uçak Fabrikası’nın açılması ile devlet patentini aldığı uçak prototiplerini seri üretime geçirmiştir. Artık uçak üretimi devlet eliyle başlamıştır. Türk havacılık tarihinde havacılık alanında önemli bir isim olan Vecihi Hürkuş’un sivil havacılık alanındaki girişimleri ilk özel teşebbüstür. Hürkuş’un I. Dünya Savaşı yıllarında ve Kurtuluş Savaşı yıllarında havacılık başarılarını yeni Türk Devleti’nde de devamettirme isteği havacılık alanındaki girişimlerinin yoğunlaşmasını sağlamıştır. Hürkuş yeni pilotların yetişmesi ve uçak üretimi için önemli girişimlerde bulunduysada ekonomik sebepler ile hayallerini gerçekleştirememiştir. Bir diğer önemli özel müteşebbis ise Nuri Demirağ’dır. Sivas’ın Divriği ilçesinde doğup büyüyen Demirağ, başarılı bir öğrencilik döneminden sonra Ziraat Bankası’nın yaptığı sınavı kazanarak bankacı olmuştur. Görevindeki başarılar onun önemli bir müfettiş olmasını sağlamıştır. Demirağ her ne kadar devlet memurluğunda başarılı olsada ticaret zekası onu ticarete yönlendirmiştir. İstanbul’un I. Dünya Savaşı’ndan sonra işgal edilmesiyle baskı altına giren Demirağ istifa ederek ticarete atılmış. Sigara kağıdı işi ile ticarete başlayan Demirağ daha sonra inşaat sektörüne atılmış ve başta Türkiye’nin demiryolları inşaası olmak üzere birçok inşaat işine girişmiştir. Bir zaman sonra yaptığı projeler ve girişimler ile ülkenin en zengini olan Demirağ en büyük hayali olan havacılık sektöründe girişimlere başlamıştır. Demirağ, uçak fabrikası, hava sahası, gök okulu ve hangarlar ile geniş çapta işe girişmiştir. Dönemine göre uluslarası havacılık sektöründe dikkatleri üzerine çekecek olan Nu.D. 36 ve Nu.D. 38 uçakları Demirağ’ın uçak fabrikasında üretilmiştir. Etimesgut Uçak Fabrikası’nın kurulması ise devlet eliyle yapılan bir diğer önemli girişimdir. Etimesgut Uçak Fabrikası ile II. Dünya Savaşı sıralarında Türkiye’nin uçak ihtiyacını büyük ölçüde karşılamaya çalışılmıştır. Bu fabrika havacılık alanında ihtiyaçları karşılamaya yönelik önemli devlet fabrikasıdır. Bu fabrikada diğerleri gibi aynı akibet görmüştür. Atatürk ile her alanda olduğu gibi havacılık alanında da önemli girişimler olmuş fakat Atatürk döneminde başlayan havacılık faaliyetleri onun ölümü ile eski önemini kaybederek bir bir yok olamaya başlamıştır. İsmet İnönü’nün “Milli Şeflik” döneminde gerek Marshall Planı ile gelen yardımlar gerekse uçakların üretilmesine karşı çıkan devlet kademesinde söz sahibi kişilerin baskısı ile havacılık sektörü tamamen bitmiştir. Bu çalışmada Atatürk döneminde başlayan havacılık faaliyetlerinin gelişim süreci ve akıbeti hakkında bilgi verilmiştir.

---