Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Mahmut Recep KELEŞ
Konular:Sosyal
DOI:10.32953/abad.411867
Anahtar Kelimeler:Erbil,Hakkâri,Bermeki,Kültür tarihi
Özet: Birçok eski medeniyete beşiklik etmiş olan Zap havzası, eğitim ve öğretim başta olmak üzere tasavvufi bir merkez olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bölge Musul ve Erbil gibi iki büyük şehrin de etkisiyle gelişerek pek çok âlim, şair ve mutasavvıfın burada faaliyet yapmasına neden olmuştur. Başta halifeler olmak üzere devlet adamları ve zenginlerin himaye ve teşvikleriyle kurulan müesseselerde ilim, kültür ve sanattaönde gelen simalar yetişmiştir. Nakli ve beşeri ilimlerde yetişen âlimler İslam dünyasının pek çok bölgesine gitmişler ve faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Burada yetişen meşhur âlimlerden olan İbn Hallikân, Erbil ve Musul’da öğrenimini tamamladıktan sonra Eyyubi ve Memlüklü döneminin önemli âlim ve bürokratlarından olmuş ve önemli işler başarmıştır. Bürokrat yönü ilmi yönünden bir adım ilerde olan İbn Hallikân İslâm dünyasının Moğol ve Haçlı istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların öldürülmesi gibi çalkantılı bir döneminde yaşaması nedeniyle merak edilen sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını korumak amacıyla Vefeyâtü’l-a’yân’ı telif etmiştir. İbn Hallikan sözü edilen eserinde doğup büyüdüğü çevreye ve buradan yetişenlere özel önem vermiş olduğu görülmektedir. Eserde Eyyubiler dönemi emirlerinden İmadeddin b. Maştub, Adeviyye tarikatının kurucusu Adî b. Müsafir, zahid Şeyhülislam el-Hakkârî ve Fakih İsâ el-Hakkâri gibi âlimler yer almaktadır. İbn Hallikan, Hakkârili meşhurların yanı sıra Erbil ve Musullu pek çok âlime yer vermiş olup bunların ekserisi kendi döneminde yaşayanlardan oluşmaktadır. İbn Hallikan’ın bu bölgede faaliyet gösteren meşhurların çoğuyla da görüştüğünden Vefeyatü’l-a’yan’ın bölgenin siyasi ve kültür tarihi için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır.