Gaziantep Üniversitesi Ayıntab Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: İ̇̇smail ALTINÖZ
Konular:Sosyal
Anahtar Kelimeler:Londra,The National Archives (TNA),Büyük Britanya İmparatorluğu,Osmanlı İmparatorluğu,İngiltere,Antep Ermenileri
Özet: Londra’daki The National Archives’de Büyük Britanya İmparatorluğu’nun tüm dış dünya ile olan bağlantılarının kayıtlarının tutulduğu arşivde sayısız otantik belgelere ulaşmak mümkündür. Özellikle Osmanlı İmparatorluğunun dağılma sürecinde büyük bir etkiye sahip olan İngilizlerin Osmanlı İmparatorluğunun son dönemiyle ilgili kayıtları muhafaza ettikleri bilinmektedir. İngiltere’nin en büyük arşivi konumunda bulunan ve bünyesinde 11 milyon belgeyi barındıran The National Archives’da Antep ile ilgili belgelerin bulunması dikkat çekmektedir. Bunların büyük çoğunluğunu Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarına ait belgeler oluşturmaktadır. Bu belgeler özellikle Osmanlı İmparatorluğunun dağılma sürecinde ve yeni Cumhuriyet’in oluşumu aşamasında dışarıdan bir bakış açısını yansıtması bakımından büyük ehemmiyet taşımaktadırlar. Bu belgelerin büyük çoğunluğu Osmanlının son döneminde cereyan eden Ermeni hâdiseleriyle alakadır. Özellikle Osmanlılar zamanında Antep Ermenileri ile İngilizler bizzat ilgilenmişlerdir. 1891 yılından itibaren kütük defterler halinde Antep Ermenileri hakkında bilgiler bu arşivde yer almaktadır. Bunun dışında Kurtuluş Savaşında Antep ve çevresinin önce İngilizler tarafından işgal edilmesi neticesinde bu konuyla alakalı binlerce belge İngiliz Arşiv kayıtlarında yerini almıştır. Özellikle Mondros Ateşkes Andlaşması akabinde Kurtuluş Savaşında Antep’in ekonomik yapısı, haritalar, Antep ile ilgili konsolosluk raporları ve nihayetinde Antep ile alakalı taşımacılık/ulaşım olmak üzere ilgili belgeleri bu arşivde bulmak mümkündür. Bu makalede, İngiliz Arşiv kayıtlarında Antep için kullanılan “Aintab” kelimesine sâdık kalınarak “Ayntab” kelimesinin kullanılması tercih edilmiştir. İngiltere’de The National Archives’da Osmanlı Döneminde Antep ile ilgili belgelerin genel özellikleri, ne tür konuları içerdikleri, özellikle savaş döneminde Antep’in dışarıdan nasıl göründüğü arşiv portresinden betimlenmeye çalışılacaktır. Bu belgelere göre İngiltere’nin bu dönemdeki rolü de ortaya konulacaktır. Böylece, bilim dünyasına katkıda bulunulacaktır.