Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi
Yazarlar: Derya KILIÇKAYA
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Mizah,Gazete,Türkçe
Özet: 1870’li yıllarda İstanbul’da yayımlanan ilk dönem mizah gazeteleri, Türkçe hassasiyeti olan, gerektiğinde bu uğurda tavrını koyabilen yayınlardır. Bu yayınlar, dilimizin kıymetini bilmeyen, Türkçeyi bozmaya çalışanlara alaylı bir şekilde yaklaşmış ve gerektiğinde ders verir nitelikte cümlelerle karşılık vermişlerdir. Bu yayınlar arasında özellikle Türkçe hassasiyeti bakımdan Diyojen, İbret (İbretnümâ-yı Âlem), Hayâl, Latîfe, Meddâh, Letâif-i Âsâr ön plana çıkmaktadır. Yazımızın amacı, bu gazetelerde ortaya konan Türkçe hassasiyetini göz önüne sermektir. Adları geçen mizah gazetelerinden alıntılar yapılarak, o dönemde Türkçeye kıymet vermeyenlerle nasıl alay edildiği ve onların ne şekilde küçük düşürüldüğü açıklanacaktır. Bu açıklamalar, mizah gazetelerinden örnekler eşliğinde yapılacak ve böylelikle 1870’li yıllarda basındaki Türkçe hassasiyeti ortaya konacaktır. Gazeteler tarafından yapılan eleştirilere bakıldığında, özellikle dönemin alafrangalaşmış kişilerine tepki gösterildiği görülür. Yüzünü tamamıyla Batı’ya dönmüş ve kendi değerlerini unutmuş bu kişiler Fransızcaya fazlasıyla değer verirler. Mizah gazeteleri ise bu derece bir yabancılaşmaya karşıdır. Türkçe kelimeler kullanmak yerine, özellikle Fransızcalarını tercih etmek, o dönem alafrangalarında bir modadır. “Şık” ve “sivilize” olarak adlandırılan bu kimseler, Türkçenin kıymetini bilmedikleri gibi, Fransızca söyledikçe medeni olduklarını da zannederler. Mizah gazeteleri, böyle insanları alay konusu yapmak için çeşitli türlere başvurmuşlardır. Kimi zaman bir muhavere ile onlarla alay edilirken, kimi zaman da özellikle şiir kaleme alırlar. Bu tip şiirler alay yollu olduğundan, aynı zamanda birçok Fransızca kelimeyi de içerir. 1870’li yıllarda Türkçe açısından bir başka sorun ise aşırı derecede ve gereksiz yere Arapça-Farsça kelime kullanarak konuşan insanlardır. Mizah gazeteleri, bu kişilere de kayıtsız kalamamış, onları eleştirmek için alaylı muhavereler yayımlamışlardır. Anlaşılmaz kelimelerle konuşanların yanı sıra, o dönemde bazı okullarda Türkçe eğitimi sorunu yaşandığını yine bu yayınlardan öğrenmekteyiz. Bu dönemde Türkçe açısından sıkıntıların yaşandığı bir başka alan ise ulaşımdır. Özellikle, yabancı şirketler tarafından işletilen ulaşım araçlarının tarifelerinde Türkçe kullanılmaması, halkın mağdur olmasına sebep olur. Mizah gazeteleri bir taraftan bu şirketleri eleştirirken, diğer taraftan da dile yeni giren yabancı kelimelerin Türkçe karşılıklarını bulmaya ve bunları öğretmeye gayret ederler.