Journal of Islamicjerusalem Studies
Yazarlar: Şerife EROĞLU MEMİŞ
Konular:Tarih
DOI:10.31456/beytulmakdis.481133
Anahtar Kelimeler:Ar بيت المقدس,الوقف,الإيجار,عقار,الإجارة الطويلة,ايجارتين,خلو الشرعي,استبدال
Özet: Çalışma, 1703-1831 yılları arasında Kudüs’te mevcut vakıflar ile yeni kurulan vakıfların akarlarının işletim usullerini incelemeyi amaçlamaktadır. Tarihsel süreçte vakıf mülklerinin işletilme usullerinin, vakıf kurumunun gelişimine etkilerinin neler ifade ettiği sorusu da çalışma çerçevesinde cevaplanmaya çalışılacaktır. Vâkıflar tarafından vakfiyelerde şart koşulan icâr şekillerini, temelde kira sistemi olarak belirtmek mümkündür. Kira uygulamalarının; icâre-i vâhide, mukâta‘a veya icâre-i tavîle (icâreteyn) şeklinde üç farklı isimle tanımlanması mümkünse de, Kudüs özelinde vakıf mülklerin değerlendirilmesinde uygulanan yöntemlerden senelik icâr ya da icâre-i tavîle yani uzun süreli kiralamalar daha çok tercih edilmekte idi. Mukâta‘a (hikr, hukr) usulü ile yapılan kiralamalarda kiracının bu arazi üzerindeki binaları ve ağaçları koruması ve devamlılıklarını sağlaması beklenirken, huluvv-ı şerʻî ile yapılan kiralamalarda kiralanan mülklerin tamir ve termimlerinin yapılması sağlanırdı. En sonunda da vakıf mülkünü uzun süreli kiralayacak ya da tamir ve termimini üstlenecek bir kiracı bulunmadığında, vakfın mütevellisi vakfın akarını bir başka gayrimenkulle değiştirmek üzere kadıya başvururdu. İstibdâl olarak adlandırılan bu tür değişiklikler, muhtemelen bir başka gayrimenkule yatırım yapmak veya vakfın nakit para ihtiyacını karşılamak için yapılırdı. Vakıf mülklerinin işletilmesine yönelik bu uygulamaları Kudüs özelinde incelemeyi amaçlayan çalışma, üç bölümden oluşacaktır. Öncelikle çalışma kapsamına giren dönemde Kudüs’te yeni kurulan vakıfların akar ve hayrâtları tespit edilmeye çalışılacaktır. Sonrasında bahse konu akarların işletilme usulleri incelenerek, farklı uygulamalar Kudüs Şer‘iye Sicilleri’nden ve Şam Ahkâm Defterleri’nden tespit edilen örnekler üzerinden açıklanacaktır. Üçüncü bölümde ise, elde edilen veriler ışığında vakıfların Kudüs ekonomisindeki yeri tespit edilmeye çalışılacaktır.