Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Yazarlar: Mehmet ALTUNTAŞ

Konular:Sosyal

DOI:10.30561/sinopusd.800159

Anahtar Kelimeler:Kur'ân,Tefsir,Ebû Ali el-Cübbâî,Kitabü'l-Makâlât,Mezhep

Özet: Ebû Ali el-Cübbâî, Kitâbu’l-Makâlât adlı eserinde eleştiriye tabi tuttuğu fırkalar hakkında âyetlere atıf yaparak oldukça sert ifadeler kullanmıştır. Zira başta Haşviyye, Mürcie, Hâricî, Nâsıbîler ve İmâmiyye fırkalarını “şaşkın”, “sarhoş”, “mülhid”, “zındık” gibi keli-melerle eleştirmiştir. Bununla yetinmeyerek bazı bölümlerde âyetlere atıf yaparak bu mezhep mensuplarını küfürle itham etmiştir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Cübbâî ese-rinde bazen kendi düşüncelerini temellendirmek bazen de muhataplarını eleştirmek için iki yüz altmış beş yerde âyetlere atıf yapmıştır. Özellikle Kur’ân âyetlerini yanlış yorumlayıp tahrif ettikleri, Kur’ân yerine uydurma hadisleri kullandıkları ve isrâilî rivâyetlere müracaat ettikleri için Haşviyye’yi pek çok yerde küfürle itham etmiştir. Ancak Ebû Ali el-Cübbâî, mensubu bulunduğu Mu‘tezîle’ye eserinde herhangi bir eleştiride bulunmamıştır. Aksine Hz. Osman’ın katli konusunda olduğu gibi onlarla aynı görüşü paylaşarak Hz. Osman’ın öldürülmesinin meşru olduğunu söylemiş ancak buna karşın Hz. Ali’nin masum olduğunu ve şehit edildiğini belirtmiştir. Makalemizde onun küfürle itham ettiği mezhepler hakkın-daki görüşlerini naklettikten sonra onlar için referansta bulunduğu âyetlerin bağlamlarını, muhataplarını, müfessirlerin bu âyetler hakkındaki açıklamalarını naklettik. Ancak bunu yaparken konu bütünlüğünün bozulmaması için zaman zaman müfessirlerin açıklamala-rını dipnotlarda gösterdik. Cübbâî, itikâdî fırkaları eleştirirken atıfta bulunduğu ayetlerin bir kısmında Kur’an’ın bütünlüğüne uygun isabetli eleştirilerde bulunmuştur. Ancak onun bazı âyetleri de bağlı bulunduğu mezhebin etkisinde kalarak tarafgir bir şekilde yorumla-dığı görülmüştür.

---