Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Yazarlar: İsmail ULUTAŞ
Konular:Sosyal
DOI:10.30561/sinopusd.410754
Anahtar Kelimeler:Özne,Fail,Konu,Derin yapı,Yüzey yapı
Özet: Cümlenin kuruluşunda yüklem/fiil ana unsur olarak görev alır. Cümlede tek yüklem yer alırken birden fazla isim bulunabilir, bu isimlerin semantik görevleri nasıl belirlenecek ve bu görevleri gösteren morfolojik işaretlemeler dilin hangi kuralları çerçevesinde yapılacaktır? Her fiilin isimleri görevlendirme/yönetme alanı farklılık gösterir, kimi fiiller yönetme alanında sadece bir isimle yetinirken diğerleri farklı görevlerde çok sayıda ismi yönetir. İşte fiilin yönetim kümesinde yer alan veya alabilen (valency) bu isimler, cümlede farklı morfolojik işaretlemeler, belirli yer tutuşlar (konu, topic), taşıma vb. diğer dil uygulamaları ile cümlenin görevli unsurları olarak iletişimi sağlamada üzerlerine düşen görevi yapacaklardır. Cümlede fiilin yönetim kümesi, her zaman sorunsuz olarak gramerlik işaretlemelerle uyuşan bir halde bulunmayabilir. Böyle durumlarda anlamda belirsizlik veya birden fazla yorum ve okuma söz konusu olacaktır. İletişim aracı olan dil, elindeki çeşitli vasıtalarla anlam belirsizliğini ortadan kaldırma imkânına sahip olsa da zaman zaman anlamı muğlak olan ve birden fazla yoruma açık cümlelerin kullanıma çıkması olağandır. Dilde ve bizi ilgilendiren Türkçe dil bilgisinde, anlamla ve analizle ilgili olarak ortaya çıkan belirsizlikleri bertaraf edebilmek için bu çalışmada, fiilin yönetim/görev kümesi (valency), öznenin morfolojik ve söz dizimsel işaretlemeleri problemini ele almak istiyoruz. Cümlede konu (topic) terimi ile özne arasındaki ilişki, bunların anlam ve görevle bağlantılı olarak sınırları, benzerlik ve farklılıkları ele alacağımız diğer hususlardır. Çalışmamız, Türkçe ve diğer dillerde, ilgili meseleleri, karşılaştırmalı ve üretici gramer teorileri çerçevelerinde ele alacaktır.