Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi

Yazarlar: Nesrin GÜNAY

Konular:Dil ve Dil Bilim

DOI:10.47994/usbad.707206

Anahtar Kelimeler:Batı Türkçesi,Retorik,Retorik Soru,Bağlam,Anlambilim,Edim Bilimi

Özet: Retorik soru, muhatabı heyecanlandırma, ikna etme, hayrete düşürme; üstü kapalı söz söyleme söyleme gibi amaçlar için kullanılan soru cümlesidir. Retorik sorulara cevap beklenmez, sorunun muhatabı olmayabilir ya da sorulan sorunun cevabı zaten biliniyordur. Bu makalede, Köktürkçe, Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi dönemlerinden başlanarak, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Türkiye Türkçesi dönemlerinde yazılmış bazı eserlerdeki retorik soru cümleleri anlamlarına göre sınıflandırılmıştır. Makale çerçevesini aşmamak için eser sayısı sınırlandırılmış, her döneme aitaz bir eser taranmıştır. Taranan bütün retorik soru cümleleri makaleye dahil edilememiş, diğer örneklere göre daha ayırıcı nitelik taşıyan örnekler tercih edilmiştir. Derlenen bu cümleler metin içi ve metin dışı unsurlar esas alınarak incelenmiş ve anlamlarına göre sınıflandırılmıştır. Metin içi anlam belirlemede, anlam belirleyicilerin, kiplik ögelerinin cümlenin anlamına etkileri incelenmiştir. Metin dışı incelemede edim bilimi-sözcelem kuramlarından yararlanılmıştır. Şüphesiz, bu makale Türk Dilinde retorik soru cümlelerinin tamamını izah edecek kapsamda değildir; incelemeye esas aldığımız örnekler aracılığı ile, retorik soru cümlelerinin anlam özelliklerini belirleme ve sınıflandırmaya yönelik bir inceleme yapılmıştır. Sonuç olarak, bu eserlerde retorik soru cümlelerinin geniş bir anlam alanı olduğu görülmüştür. Bu bağlamda, Türkçe dil bilgisi incelemelerinde, anlamlarına göre cümle türleri konusunda retorik soru cümlelerinin anlam özelliklerine daha geniş yer verilmesinin yaralı olacağı öne sürülmüştür. Türk Dilinde retorik soru cümleleri üzerinde daha geniş izahat için, döneme ve esere bağlı monografik çalışmalara ihtiyaç vardır.

---