Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi
Yazarlar: Kadir TUNCER
Konular:Fiziki Coğrafya
DOI:10.46453/jader.974102
Anahtar Kelimeler:Kırkoluk-Ovacık polye sistemi,Kızılca Polyesi,Aydoğdu Polyesi,Çok kökenli-çok dönemli yapısal polye,Polye morfolojisi
Özet: Kırkoluk-Ovacık polye sistemi, Kızılca ve Aydoğdu polyeleri ile Belova uvalası; Teke yöresinin Ege Bölgesi ile karşılaştığı kuzeybatı kenarında yer almaktadır. Bu makro karstik şekiller, paleo klimatik koşulların etkisi altında farklı büyüklüklerde hem yanal hem de düşey yönlerde iyi gelişmiş depresyonlardır. Son şeklini Pleyistosen’de kazanan bu karstik depresyonlar, Likya naplarına ait farklı litostratigrafik özelliklerdeki birbirlerinin üzerlerine itilmiş karbonat dilimleri içinde gelişmişlerdir. Üst Triyas-Orta Eosen aralığında farklı fasiyeslerde çökelmiş olan bu birimlerin oluşturduğu tektonik ve litolojik hatlar boyunca polyeler oluşup gelişebilmilmiştir. Bu polyeler sahada; litostratigtrafik ve yapısal özelliklerin yarattığı sığ karst tipinin en karakteristik şekillerini oluşturmaktadır. Bu karstik depresyonlar, aynı zamanda farklı tektonik birimlerin ve fayların kontrolünde oluşarak jeolojik ve jeomorfolojik evrimin şekillendirici etkileriyle gelişmişlerdir. Bunların bir sonucu olarak da alandaki polyeler, “çok kökenli-çok dönemli” karstik çukurluklardır. Yüzeyden akarsu havzalarına bağlı olmayan bu karstik çukurluklar, tektonik ve yapısal hatlar boyunca yaklaşık kuzeyden güneye doğru art arda sıralanmışlardır (yapısal polye). Bunlardan Kızılca yüzeyden tamamen kapalıdır ancak güney kenarındaki Kızılca Düdeni yoluyla yeraltından dışarıya akışı olan bir polyedir. Aydoğdu ise dar ve derin bir akarsu vadisiyle Kızılca Polyesine (Kızılca Düdenine) akaçlandığı için yüzeyden açılmış bir polyedir. Sahanın en güneyindeki Kırkoluk ve Ovacık polyeleri, önceden bir bütün olarak oluşmuş ancak sonradan alçak bir eşikle birbirlerinden ayrılmış birer kapalı depresyondur. Bu iki polye, sonradan Kırdağlarından taşınan alüvyal fan depolarıyla ayrılmasına rağmen bir polye sistemi olarak kabul edilmiştir. Bu polye sistemi en güneyden Barz Polyesinden de alüvyal yelpazelerin ve tabandan çıkan kumtaşı-kiltaşı-şeyl birimlerinin oluşturduğu alçak bir eşikle ayrılmıştır. Yaklaşık 142 km2 alan kaplayan çalışma sahasında yer alan 4 polye, 1 uvala ve 46 dolin tüm alanın yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır. Farklı büyüklük ve şekilsel yapılar sunan bu karstik depresyonlardan Kızılca Polyesi kısmen dairesel şekildeyken Aydoğdu, Ovacık ve Kırkoluk polyeleri ve Belova Uvalası, şekilsel bozulmalara uğramış ve aynı zamanda dairesellikten uzaklaşmış (geneli uzamış) formlardadır. Bunda, özellikle litolojik ve tektonik hat uzanımları ile bindirme yapılarının rolü büyük olmuştur.