Türkiye İran Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Ulaş Töre Sivrioğlu
Konular:-
Anahtar Kelimeler: Sasaniler,İslami Dönem,İran Edebiyatı,Müslüman İranlılar,Nostalji.
Özet: Nostalji, modern bir terim olmakla birlikte kaybolan, yüceltilmiş bir geçmişe duyulan özlem olarak modern öncesi zamanlarda da karşımıza çıkmaktadır. Romalıların İmparator Augustus Çağı’na, Müslümanların Asrı Saadet’e veya Osmanlıların I. Süleyman Devri’ne duydukları özlem “nostaljik” olarak nitelenebilir. Orta Çağ’da İranlı Müslümanlar için geçmişe duyulan özlem duyguları genellikle Sasaniler Devri’ne (s. 224-651) odaklanmıştır. Erken İslami Dönem boyunca Farsça ve Arapça yazan İranlı şairler, edipler, tarihçiler veya siyasetname yazarları Sasani geçmişini yücelten, Arap tarihini küçümseyen bir tavır takınmışlardır. Bazıları kendi çağlarının gündelik politik ikliminin birer yansıması olan bu tavır özellikle Abbasi Halifeliği’nde İranlı ve Arap kökenli Müslümanlar arasındaki gerilimin yansımalarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek mevkilere gelmiş Müslüman İranlı bürokratlar zaman zaman Sasani Hanedanı’nı geri getirmeye çalışmakla suçlanmışlardır. Bu suçlama aynı zamanda Şii hareketlere dönük de yapılmıştır. Öte yandan Sasani mirasının sadece Şiiler veya İranlılar tarafından sahiplenildiği iddia edilemez. İslam medeniyetinin gelişiminde Sasani mirası özellikle “maşrık” ülkeleri denen coğrafyada Müslüman Arapları da etkisi altına almıştır. İslam medeniyetinin gelişiminde Sasani mirasının rolü üzerine çok sayıda çalışma yapılmasına karşın Müslümanların bu mirası nostaljik bir özlemle mi benimsedikleri yoksa mecburiyetten mi tevarüs ettikleri konusu üzerinde yeterince durulmamıştır. Makalede, Orta Çağ Müslümanlarının, Sasani mirasına yaklaşımları nostalji unsuru gözetilerek incelenmiş; Müslüman İranlıların ve Arapların neden Sasani geçmişine ilgi duyduklarıyla bu mirası hangi amaçlarla canlı tutmaya çalıştıkları anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın amacı İslam kültürüyle Sasani mirası arasında kalmış olan Müslüman İranlıların her iki kültür kodunu bağdaştırma çabaları ve bu çabaları esnasında içine düştükleri gerilimin sonuçlarını incelemektir. Ayrıca Müslüman İranlıların neden Sasani mirasına ısrarla ve güçlü biçimde sahip çıktıkları da irdelenmiştir.