Türkiye İran Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Orhan Yazıcı
Konular:-
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti,Safeviler,Afganlar,Mir Eşref,Encidan Savaşı.
Özet: Bu çalışmanın amacı, Ahmed Şah Dürrani tarafından Osmanlı padişahı III. Mustafa’ya yazılan mektupla başladığı ileri sürülen ilk Osmanlı-Afgan ilişkilerinin bundan daha erken bir tarihte İran coğrafyasında başladığını ortaya koymaktır. Safevi hâkimiyetindeki Kandehar’da yaşayan Afgan aşiretlerinin XVIII. yüzyılın başlarında isyan etmeleriyle başlayan olaylar bölge tarihinin tamamıyla değişmesine sebep olmuştur. Kandehar Valisi Gürgin Han, bölge aşiretlerine sert bir yönetim sergilemiş, bu duruma Gılcay aşiretinin lideri Mir Üveys isyan ederek karşılık vermiştir. İlk Osmanlı-Afgan ilişkileri, Mir Üveys Han’ın tutuklanıp İsfahan’a gönderilmesiyle başlamıştır. Şah Hüseyin’den aldığı özel izinle hacca giden ve Hicaz ulemasından aldığı fetvayla Kandehar’a dönen Mir Üveys, 1709’da ilk bağımsız Afgan Emirliği’ni kurmuştur. Bu emirliğin kurulmasında Osmanlı ulemasının vermiş olduğu Şii İran’a karşı Sünni ahalinin isyanını onaylayan fetvanın büyük rolü vardır. Mir Mahmud’un 1722’de İsfahan’ı ele geçirmesiyle birlikte Afganlar, Osmanlıların doğudaki komşuları olmuştur. Mir Eşref’in 1725’te İsfahan tahtına çıkmasıyla birlikte Osmanlı-Afgan ilişkileri çatışmaya dönüşmüş ve Encidan Savaşı’nda Osmanlı Devleti ağır bir mağlubiyet almıştır. Ancak Nadir Han Afşar’ın İsfahan’daki Afgan yönetimine son vermesiyle Osmanlı-Afgan ilişkileri bu tarihten itibaren Kandehar üzerinden devam etmiştir. Bu makalede Kandehar’da bağımsız bir emirlik kuran ve İsfahan’ı ele geçirerek burada hâkimiyet tesis eden Mir Mahmud ve Mir Eşref üzerinden Osmanlıların Afganlarla olan ilk ilişkileri dönemin arşiv, kronik ve seyahatnamelerinden istifade edilerek ele alınmıştır.