Yeni Fikir Uluslararası Akademik Fikir Araştırma Dergisi
Yazarlar: Kemal Ramazan HAYKIRAN
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid,İttihad-ı İslam,Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi,Mısır,İlim
Özet: Sömürgeci siyasetin emperyalizme dönüştüğü, Büyük Güçler arasında yeryüzünün doğal kaynaklar, hammadde ve pazar ilişkisi çerçevesinde bir paylaşıma tabi tutulduğu 19.yy'ın son çeyreğinde söz konusu paylaşım mücadelesi ile emperyal saldırıların en büyük muhataplarından birisi Memalik-i Osmaniye toprakları olmuştur. Böyle bir sürece denk gelen Sultan II. Abdülhamid iktidarı hem Osmanlı dış politikasının döneme uygun yeni bir içerik kazandığı hem de Büyük Güçlerin saldırılarına karşı Devlet-i Aliyye'nin kendini müdafaa etme noktasında siyasi, askeri ve ekonomik tedbirler aldığı bir dönem olmuştur. Bu bağlamda 19.yy. sonu Osmanlı dış politikasının mezkûr dönüşüm süreci içerisinde aldığı yeni pozisyona uygun olarak İttihad-ı İslam/İslam Birliği siyasetini geliştirmeye başladığı görülmektedir. Gerek devletin birliğinin devamını sağlamak gerekse daha büyük ölçekte Müslümanların Batı emperyalizminin saldırılarına karşı tek vücut bir biçimde toparlanıp, güç birliği oluşturmasını hedefleyen İttihad-ı İslam siyaseti II. Abdülhamid döneminde sadece retorik düzeyinde kalmamış; fikir ve eylem düzeyinde de kendisini farklı platformlarda başarıyla sergilemiştir II. Abdülhamid'in İttihad-ı İslam siyaseti çerçevesinde dönemin Müslüman dünyasındaki entelektüel ve ilmi çevrelerinden pek çok âlim, mutasavvıf ve ilim adamının Devlet-i Aliyye ile birlikte söz konusu siyasete hizmet edecek biçimde birlikte hareket ettikleri bilinmektedir. Bu bağlamda aktif rol üstlenen pek çok kıymetli isme öncülük eden en büyük şahsiyet, döneminin önde gelen âlimlerinden olan Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi'dir. Gümüşhanevi tekkesinin kurucusu, Nakşi-Halidi şeyhi Gümüşhanevi ikinci hac yolculuğu sebebiyle gittiği Mısır'da üç yıl boyunca ikamet etmiş; bu süre zarfında Mısır'da bulunan meşayih ile görüşmeler yapmıştır. Buradaki faaliyetleri neticesinde kısa sürede Mısır'ın en bilinen âlimlerinden birisi olmayı başaran Gümüşhanevi, kurduğu sıkı irtibatın kendisinden sonra da devamı noktasında hizmet etmek üzere Mehmed Âşık Efendi'yi de kendisine halife olarak tayin etmiştir. Bu çalışmada 19.yy'ın ikinci yarısında İstanbul ile İngiliz baskısı altındaki Kahire arasında elde kalan en büyük bağ olan inanç ve kültür birliğinin korunması ve güçlendirilmesi amacıyla yaptığı çalışmalarla kısa süre sonra resmi devlet siyaseti haline gelecek olan İttihadı İslam'ın en değerli ön hazırlıklarından bir tanesini gerçekleştirmiş olan Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi'nin Mısır'daki faaliyetleri ve İslam Birliği siyasetine yaptığı öncü katkıların bir analizi yapılacaktır.