Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: ["Selahattin BAYRAM"]
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Osmanlı,Nüfus sayımı,Lefkoşe,Tuvânâ,Müsin
Özet: Lefkoşe Ayasofya Mahallesi sadece Müslümanların ikamet ettiği mahallelerden biri olmuştur. Hicrî 1246 (1830/31) nüfus sayımında ve sonraki yıllarda yapılan sayımlarda adı geçen mahallenin erkek nüfusu 396’dan 436’ya kadar çıkmıştır. Mahalle sakinlerinin doğumla kazandıkları göreceli nüfus artış ivmesi ölüm oranlarındaki nispi fazlalıkla kaybolmuştur. Buna mukabil Lefkoşe’nin Gayrimüslim mahallelerinde hem doğum hem de ölüm oranlarında nispi düşüklük tespit edilmiştir. Bu çalışmada söz konusu mahalle sakinlerinin isimleri irdelenmiş ve erkek nüfusun yaklaşık beşte birinin Mehmed ismini taşıdığı görülmüştür. Mehmed ismini Mustafa ismi takip etmiştir. Hz.Peygamberin diğer bir ismi olan Ahmed de sözü edilen mahallede en çok rağbet gören isimler arasında yer alsa da Hüseyin ile Hz. Muhammed arasındaki dede-torun ilişkisi Hüseyin isminin Ahmed isminden önce gelmesine neden olmuştur. Ali, Hasan, Hüseyin gibi Ehl-i Beyt isimleri hem Sünni hem de Sünni olmayanların sıklıkla rağbet ettiği isimler olmuştur. Ayasofya mahallesinde toplam 53 çeşit meslek çeşidi tespit edilmiştir. 436 kişilik nüfusun 180'i bir meslek grubuna veya bir memuriyete mensup olmuştur. Bir çeşit memuriyet olan sipahilik 23 kişiyle mahallede en çok rağbet gören hizmet alanı olmuştur. Sipahilikten sonra en çok tercih edilen meslek ise 17 kişiyle pabuççu mesleği gelmiştir. Üçüncü sırada basmacılar yer almıştır. İradi esasa dayanmadığı için meslek sayılmayan kölelik ile memur sınıfına daha yakın duran zeamet erbabı ilk üç mesleği takip etmiştir. Diğer meslek grupları ağırlıklı olarak ikişer ve birer kişiyle temsil edilmiştir. Ayasofya’da ikamet edenlerin 46’sı söz konusu nüfus sayımlarında tuvânâ yazılmıştır. Askerlik hizmetini ifa etme yaşına girmiş genç kişi anlamına gelen tuvânâ kayıtlarında asgari ya da azami bir yaş sınırı tespit edilememiştir. Tuvânâ kaydı 12-18 yaş aralıklarında değişiklik göstermiştir. Askerliğe celp yaşının farklılık arz etmesi ailenin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durumunun, gençlerin sıhhat ve vücut yapılarının önemli bir rol oynadığı düşünülmüştür. Ayasofya mahallesinde askeri hizmetten muaf tutulup müsin yazılanların sayısı 24 olmuştur. Böylece Osmanlı Devleti, en küçük idari birim olan mahallelerde nüfus sayımı yaparak ihtiyaç anında ne kadarlık askeri bir güce sahip olduğunu önceden kestirebilmeyi hedeflemiştir.