Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: İbrahim İmran ÖZTAHTALI, Birgül Yeşiloğlu GÜLER
Konular:Beşeri Bilimler, Ortak Disiplinler
Anahtar Kelimeler:Türk kültürü,Meddah,Anadolu,Geleneksel Türk Tiyatrosu
Özet: Türklerin tarih sahnesine çıkışlarından bugüne değin kurdukları her devlette sanatı ve sanatçıları önemsedikleri, devlet olarak sanatın ve sanatçının hamisi oldukları kesindir. Ergenekon’dan çıkışta demiri ve mamullerini ince bir estetik kaygıyla işleyerek sanata dönüştürdükleri aşikârdır. Şamanların hareket esaslı dini ritüellerinin Geleneksel Türk Tiyatrosunun da temellerini oluşturmuş olduğu düşünülebilir. Geleneksel seyirlik oyunlarımız olan; Karagöz, ortaoyunu, köy seyirlik oyunları, kukla ve meddah yüzyıllar boyunca Türk kültürünün vazgeçilmez eğlence ve eğitim aracı olmuştur. Hayvan derisinden yapılan insan, hayvan ve eşya gibi figür gölgelerinin arkadan verilen ışıkla çubuklar yardımıyla beyaz perde üzerinde hareket ettirilmesi esasına dayanan bir gölge oyunu olan Karagöz adını oyunun başkişisinden almaktadır. “Oyun Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sonrası 16. Yüzyılda Anadolu’ya getirilmiştir.” (And, 1985) Geleneksel halk tiyatrosu örneklerinden olan ortaoyunu “seyircinin ortasında oynanan, tuluata dayanan, müzik, dans, taklit gibi unsurlardan da yararlanmakla birlikte, canlı oyuncularla oynanması nedeniyle Karagöz’ den esasta farklılığı bulunmasına karşılık oyun dağarcığı, güldürme yöntemleri, kişiler ve yapı bakımından önemli benzerlikler bulunmaktadır. Ortaoyunu 16. ve 17. yüzyıllarda sergilenen benzer nitelikteki oyunlardan çıkmakla birlikte, Türklere tanıtılması Yahudiler tarafından olmuştur. 19. Yüzyılda bu gün bildiğimiz biçimini alarak Kavuklu Hamdi, Küçük İsmail, Abdürrezzak gibi ustalar eliyle geliştirilmiştir. (Konur, 2010) Köy seyirlik oyunlarının kökeni, insanlık tarihine kadar uzanmaktadır. Kırsalda yaşayanların kamusal yaşam içinde belirginleşen dini ve resmi kutlamalarını gelenek haline getirmesiyle oluşmuştur. Köy seyirlik oyunları kültürel yapıya bağlı olarak kamusal özel günlerde eğlenmek, hoşça vakit geçirmek amacıyla düzenlenen taklitli ve dramatik içerikli oyunlardır. Köy seyirlik oyunlarının açık işlevi kamusal eğlence olmakla birlikte örtük işlevi toplumu bir amaç çevresinde birleştirmesidir. Karagöz ve ortaoyununun Anadolu Türk kültürüne sonradan eklemlenmiş olması, köy seyirlik oyunlarının ise evrensel anlamda her kültürde görülür olması yanında meddah, Türk kültürünün hikâye üretme, anlatma ve canlandırma geleneğininönemli kesitlerinden biridir. Aynı zamanda meddah geleneksel seyirliklerimiz içinde tek dramatik seyirliktir. Meddah’ın temeli Oğuz Türkeri’nin kültüründe önemli bir yer tutan ozanların kopuzla obadan obaya yolculuk ederek düğünlerde, şölenlerde ve şenliklerde Dedem Korkut destanını söylemeleri ve yeni olaylar üzerine maniler, öyküler yaratmalarına dayanmaktadır. (Köprülü, 1969) Kültür, canlı bir organizma gibi yaşadığı yaşattığı toprak ve toplumlar üzerinden etkileme ve etkilenme fonksiyonlarına sahiptir. Anadolu kültürü varlığını ve izlerini birçok alanda göstermiş ve yaşatmış olsa da,etkin çalışma sahası olarak sanat alanında etkisini göstermiştir. Bu bağlamda tarihsel gelişimi içinde Türk tiyatrosunun “soy (Orta Asya kültürü), yer (Anadolu kültürü), imparatorluk, din (İslam kültürü) ve batılılaşma” (And, 2002) olmak üzere beş önemli etkiyle özünü ve biçimi oluşturduğunu söylemek mümkündür. Meddahların anlattıkları hikâyeler birbirinden değerli dersleri içerir. Çocukların eğitiminde de etkin ve etkili bir yöntem olarak kullanılan meddah hikayeleri, hikaye içinde dinleyicilere verilmek istenen genellikle evrensel anafikirler üzerine kurulmuştur. Doğruluk, dostluk, yardımlaşma, sevginin gücü, hikaye kahramanları üzerinden dinleyicilere aktarılırken; kin, düşmanlık, kıskançlık gibi duygular da yardımcı kötü karakterler üzerinden anlatılır. Bu yazımızda Türk kültürünü ve onun çok değerli bir ürünü olan meddahı ele alacağız