Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Hatice ŞAHİN
Konular:Beşeri Bilimler, Ortak Disiplinler
Anahtar Kelimeler:Pekiştirme,Ikileme,Tekrar,M’li tekrar,Türkçe
Özet: Türkçede anlatımı yoğunlaştırmak, anlatım gücünü artırmak için genel olarak güçlendirme, abartma, çoğaltma, genişletme, zenginleştirme terimleriyle de karşılanan pekiştirme işlemi çok çeşitli şekillerde gerçekleştirilebilir. Arapça gramer kitaplarına dayanan eski gramer kitaplarımızdan itibaren değişik terimlerle karşılanan pekiştirmenin Türk dilindeyaygın yollarından biri ikilemelerdir. İkilemeler üzerine çok sayıda derleme, inceleme çalışmaları yapılmış olsa da konuyla ilgili daha çok çalışmanın yapılması gerektiği ortadadır. Bugüne kadar ikilemeler konusunda çok sayıda çalışma yapılmış olsa da çoğunlukla yeterli olmamış ve bir başlık altında verilen birkaç örnekle geçiştirilme yolu tercih edilmiştir. Tekrarlar ve ikilemeler başlığıyla verilen örnekler; çalışmalarda farklı farklı tasnif edilmiş, kiminde ikileme ve tekrar ayrımı yapılmış, kiminde birlikte ele alınmış, ayrı ele alınanlarda bir yapı kiminde tekrar, kiminde ise ikileme olarak değerlendirilmiştir. Genel olarak anlamı pekiştirmek için kurulduğu kabul edilen ikilemeler, bir taraftan da çeşitli niteliklere sahip iki kelimenin bir araya gelmesi yoluyla yeni bir kelime de türetebilmişlerdir. Bazı araştırmacılar, bu açıdan bakıldığında ikilemeyi yeni bir kelime türeten iki kelime, bir başka deyişle iki kelimeden farklı yeni bir kavramı karşılayan kelime grubu olarak tanımlamışlardır. İkilemelerintemel özelliği olarak da kalıplaşmalar öne çıkarılmıştır. Tüm bunlara rağmen tanımlamalar ve tasnifler konusunda netlik bulunmamaktadır. İkilemelerin yapıları ve özellikleri hakkında farklı kaynaklarda farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Aslında bu ayrımdaki karışıklıktan önce hangi yapıların ikileme kabul edilip edilmeyeceği konusu bile çalışmalardan hareketle henüz netleşmemiştir. Bu durumun söz konusu yapıların sözdizimi, sözcükbilim, anlambilim konularıyla doğrudan ilgili olması yani çok yönlü olmasıyla ilgisi olmalıdır. İkilemeler ve pekiştirme konusunun içinde aynı şekilde yeri henüz belli olmayan m’li yapılar da bulunmaktadır. Bu yapıların gerçekten ikileme olup olmadığı, pekiştirmeye katkıda bulunup bulunmadığı; aynı şekilde genel bir kural olarak verilen m türemeli ya da değişmeli yapılarda m ünsüzünün çeşitlenme gösterdiği örnekler üzerinde de çalışmak gerekmektedir. İkilemelerin yapıları ve işlevleri göz önüne alındığında m’li tekrarların pekiştirme konusu içinde alınmaması gerektiği düşünülebilir. Çünkü bu yapılarda söz edilen isim ya da fiil vurgulanmaktan ziyade geçiştirilerek ifade edilmektedir. Anlatımda vurgulanmak istenen, bu yapılarda yer alan isim ya da fiil değildir. Türkçede bütün kelimelerle kurulabilen m’li yapıların konuşma dilinde kullanıldığını belirtmek gerekmektedir. Ayrıca çoğunlukla isimlerle kurulduğu görülse de fiillerle kurulan örnekleri de görülmektedir. Bu örnekleri başka yapılardaki diğer ikilemelerden ayırmak kimi zaman son derece güç, hatta imkânsızdır. Bir kısmı yazı diline de geçen m çeşitlenmesine uğramış tekrarların önemli bir kısmı ikinci kelimesi anlamsız ikilemeler grubunda gösterilmiştir. Bu yapıların ikileme mi tekrar mı olduğu ya da pekiştirme kapsamında yer alıp almadığı konusu haricinde kullanım açısından ilave edilen m sesinde görülen değişiklikler de dikkat çekmektedir. Yazı diline geçmemiş, sadece ağızlarda kullanılan örneklerin sayısı daha da fazladır. Aslında bu bildirinin çıkış noktası da çalıştığımız Bursa yerli ağızlarında bu örneklerin sayısının çokluğu olmuştur. Buna göre; Türkçede pekiştirme yolları çok çeşitlidir. Sesler, ekler, kelimeler, söz dizimi unsurları yoluyla değişik pekiştirme yolları kullanılmaktadır. İkilemeler ve tekrarlar da pekiştirmede önemli bir görev üstlenmektedirler. Bazen ikilemelerin arasında sayılıp pekiştirme yollarından biri olarak verilen m’türemeli ya da değişmeli yapılar, aslında pekiştirme işlevi görmemektedir. Daha çok sözü edilenden önemsemeden ya da o ve diğerlerini vurgulamadan anlatmaya yarayan yapılardır. Buna bağlı olarak; bu çalışmada Türkçede m’li yapılar, yukarıda belirtilen noktalar açısından ele alınıp değerlendirilmeye çalışılacaktır.