Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi
Yazarlar: ["Nagehan UÇAN EKE"]
Konular:-
DOI:10.34083/akaded.1197579
Anahtar Kelimeler:Metinlerarasılık,Yenidenyazım,Otuz Kuş,Sîmurg,Mantıku’t-Tayr
Özet: En az bir altmetin ile bir anametnin ilişkisinden söz edebileceğimiz metinlerarasılık, edebî bir metnin bir başka metne anlam yüklü gönderme yapmasıdır. Metinlerarasılık, aynı zamanda bir yenidenyazımdır. Yenidenyazım, bir metne yeni bir açıdan bakma olanağı sağlarken yeniden yazılan metnin yeni bir bakışla değerlendirilmesinin de önünü açar. Eski çağlardan beri hem Doğu hem de Batı kültür ve edebiyatlarında yenidenyazım, yazarların sık başvurdukları yöntemlerden biridir. O hâlde metinlerarası ilişki biçimlerinden biri olan yeniden-yazım yöntemiyle altmetinden yola çıkıp bir anametin ortaya koyan eserlerin incelenmesi ile metinler arasındaki değişim ve dönüşümler tespit edilerek biçim ile içerik yönünden benzerlik ve farklılıklar açığa çıkarılabilir ve günümüz okurunun metinlerarası ilişkiyi kavramasına katkıda bulunulabilir. Nitekim iki metin arasında bağı kuran okur olduğuna göre okuyucudan, okuduğu eser ile daha önce ya da sonra yazılmış diğer eser arasında oluşan metinlerarası ilişkiyi algılaması beklenir. Şayet bu ilişki okur tarafından kurulamaz ise metinlerarasılıktan söz edilemeyecektir. Bu çalışmada yenidenyazım bağlamında, altmetnini XII. yüzyılda ünlü Fars şairi Feridüddin Attar tarafından Farsça kaleme alınan Mantıku’t-Tayr’ın oluşturduğu biri Türk edebiyatından diğeri Amerikan edebiyatından iki anametin incelenecektir. Eserlerden ilki 2021 yılında Ketebe Yayınları tarafından yayımlanan Mehmet Aycı’nın yazdığı ve Volkan Akmeşe’nin çizimleriyle tasvirlediği Otuz Kuş, Kuşların İyilikleri kitabı, diğeri ise Peter Sis’in 2011 yılında Penguin Press tarafından The Conference of the Birds adıyla Amerika’da, 2014 yılında da Nazmi Ağıl’ın çevirisiyle Alef Yayınevi tarafından Kuşlar Meclisi adıyla Türkiye’de yayımlanan ve aynı zamanda illüstratör olan yazarın çizimleriyle tasvirlediği kitabıdır. Her dilin edebiyatında kuşlardan ilham alan pek çok edebî anlatı bulunur. Attar’ın Mantıku’t-Tayr’ı ise o kadar çok beğenilmiştir ki asırlar boyunca tercüme, telif ve şerh düzeyinde pek çok kez, pek çok dilde yeniden yazılmıştır. XXI. yüzyılda hâlen yenidenyazımı devam eden Mantıku’t-Tayr’ın günümüz insanın gerçekliği içinde özünü koruyan bir temsiliyeti bulunmaktadır. Yaratılan Sîmurg efsanesi bugün “bilgelik” kavramı ile örtüşmekte ve kendi kişisel serüvenini yaşayan bağımsız bir bireyin, entelektüel bir aydının, çağdaş bir dervişin veya bir flaneurün ruhunu taşımaktadır. Çalışmada yenidenyazım örneği biri Türk, diğeri Batı kültür ve edebiyatından iki eser, Ortakbirlikteliklerine Göre “Alıntı” ve “Gönderge”, Anametnin Dönüşüm Özelliklerine Göre “Biçimsel Dönüşümler” ve “Anlamsal Dönüşümler” ile Yenidenyazım İşlemine Göre başlıkları altında incelenecektir. Her ikisi de aynı zamanda resimli olan bu çağdaş Otuz Kuş hikâyeleri, Mantıku’t-Tayr yazma geleneğinin günümüzde hâlen devam ettiğinin en dikkat çekici örnekleridir. Bu geleneğin Türk edebiyatındaki zincirin son halkası olan Otuz Kuş, Kuşların İyilikleri, gönderge, indirgeme ve genişletme gibi metinlerarasılık tekniklerinden faydalanarak yeniden şekillendirdiği bu kadim hikâyeyi günümüz okuru ile yeniden buluştururken, Doğu’nun ilgi çekici bir hikâyesini Batılı bir bakışla yorumlayan, resmederek onu somutlayan Kuşlar Meclisi ise çağının insanlarının kişisel gelişim yolculuklarında ihtiyaç duydukları manevi gücün aslında kendi içlerinde olduğunu anımsatmak üzere kurgulanmıştır.