Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi

Yazarlar: Funda ŞAN

Konular:Edebi İncelemeler

DOI:10.34083/akaded.812634

Anahtar Kelimeler:Eski Anadolu Türkçesi,Söz dizimi (sentaks),Basit cümleler,Sıralı cümleler,Birleşik cümleler

Özet: Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan eserler arasında Kur’an tercüme ve tefsirleri önemli yer tutar. Bu tercüme ve tefsirlerin kimi tüm Kur’an’ı ele alırken kimi de sadece bir kısmını / bir cüzünü esas alır. Bu cüz tefsirlerininbilineni, Kur’an’ın son cüzü, otuzuncu cüzünde yer alan Amme Cüzü tefsiridir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılmış Amme Cüzü tefsirlerinden biri de Üveys bin Hoca Osmân bin Emîr İlyâs bin Evliyâ tarafından yazılan Amme Cüzü Tefsiridir. 14. yüzyılın sonu ile 15. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin edilen tefsir, döneminin dil özelliklerini iyi yansıtması bakımından incelemeye değer mensur bir eserdir. Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız metnin söz varlığı ve gramer yapısının yanı sıra dikkat çeken dil özelliklerinden biri de metnin cümle yapılarıdır. Devrik cümleler ve Farsça cümle yapılarının bolca yer aldığı eser, adeta vaaz havasında bir konuşma üslubuyla kaleme alınmıştır. Araştırmalarımız sonucunda hakkında ayrıntılı bilgi bulamadığımız müellifin, giriş kısmına düştüğü nottan bir din hocasının oğlu olduğu anlaşılmaktadır. Kendisinin de bir hoca olması muhtemel olan müellif, eserini halka hitap eder gibi yazmıştır. Bu konuşma üslubu, doğal olarak söz dizimine de yansımıştır. Kısa kısa ve birbirini takip eden cümleler, bağlaçlarla birbirine bağlanmış; böylece birkaç satırı bulan uzun cümleler oluşturulmuştur. Metnin cümle yapısında karşımıza çıkan devrik ve birleşik cümleler ile cümle başındaki zarf ve bağlaçlarla kurulan cümleler Eski Anadolu Türkçesi döneminin söz dizimi yapısını göstermesi açısından önemlidir. Dört nüshası bulunan eserin Süleymaniye nüshası esas alınarak hazırlanan bu yazıda metinden alıntılanan bazı cümle örnekleri tasniflenerek incelenmeye çalışılmıştır.

---