Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi
Yazarlar: Sultan TULU
Konular:Edebiyat
Anahtar Kelimeler:Eski Uygurca,Budizm,Maitrisimit,Yeni Gün,Yenigün,Newruz,Orta Asya Dinler Tarihi,Eski Türk Budizmi
Özet: "Yeni Gün" (yaŋı kün) kavramı Eski Türk Budizmi, dinler tarihi ve Türkoloji araştırmalarında sık sık tartışılagelmiş, ancak bu kavramla bağlı güçlükler henüz çözülememiştir. Bugüne dek belli açıklamalar rivayet edilse de buna bir açıklama getirilememiştir. Elyazmalarda geçen bu kavramla ilgili tanıklar bugünkü bilgilerimize göre epey yüzyıl geriye dayanmaktadır, zira şu an elimizde Mani nüshaları ve Eski Uygurların erken Budist edebiyatına dair (10.y.y.) belgeler bulunmaktadır. Daha Moğollar devrinde (13. /14. y.y.) yaŋı kün kelimesi sık sık kullanılmaktaydı. Uygurca Maitrisimit'te çok sayıda tanık bulunmaktadır; bundan ötürü araştırmalarda bu tanıklar önemle dikkate alınmıştır. Burada bazı kilit noktalar bakımından ‘yaŋı kün'ün semantiğinin net olarak ortaya konması amaçlanmıştır. Makalenin yazarına göre, bütün önemli tanıklar gözden geçirildiğinde, bugüne dek yapılan açıklamaların, problemi aydınlatmaktan çok karartmaktadır: Yeni ortaya çıkan belgeler/tanıklar, tamamen farklı bağlamlarda yerleşmiş olsalar da, çoğunlukla daha önce yapılan yorumlar çerçevesine uydurulmuştur. Bu da yapılan çözümlerin istisna durumlarda, sanki diğer tanıkların işini de görecek şekilde biçimlendirildiğini göstermekteedir. Bu bağlamda diğer Budist tasavvur ve rituellerle karşılaştırılacak olursa, gözlenilen örtüşmezliğin, kimileri için spesifik Orta Asya’ya özgün düşün dünyasının eseri (Gedankengut) olduğunu ispatlar. Maitrisimit Orta Asyada Budizmin sevilen bir oyun türü örneği gibi gösterilir. Yine de, bütün bu tema çerçevesinde dinler tarihi bakımından önem taşır. Makalede bundan ötürü yaŋı kün kavramı yeniden gözden geçirilmiş ve bunun için şimdiye dek yapılan kısa açıklama denemeleri, tanıkların hepsini gözden geçirilmiştir.