Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi
Yazarlar: İsrafil BABACAN
Konular:Edebi İncelemeler
DOI:10.34083/akaded.541380
Anahtar Kelimeler:Sergüzeştname,Hatırat,Mesnevi,Seyahatname
Özet: Klâsik Türk Edebiyatı’nda gerçekçi anlatıma sahip hatıra esaslı türlere ve anlatım biçimlerine çok sık rastlanmadığı bir gerçektir. Aslında bütün Doğu ve İslam edebiyatlarında durum bundan farksızdır. Söz konusu yoksunluğun İslam kültüründeki temel nedeni, birey ile bireye ait dünyevî rabıtaların dile getirilmesinin din ve tasavvufça hoş karşılanmamasıdır. Ayrıca yüzyıllarca eleştiriye kapalı siyasal ve sosyal yapı içinde yaşamak da önemli bir etkendir. Fakat modern manada olmasa da tezkireler, geleneksel tarih, vekâyinâme, gazavatnâme, seyahatnâme ve benzeri türden eserlerde, dağınık ama önemli anılara rastlamak mümkündür. Klâsik Türk şiirinde geleneksel türlere nispetle daha gerçekçi anlatıma sahip sergüzeştnâmeler, genellikle mesnevî nazım şekliyle manzum kaleme alınan edebî ürünlerdir. XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar kesintisiz biçimde vücuda getirilen bu türden eserlerde, göreceli bir realizm ön plandadır. Ancak bu durum, XIX. asır edebiyatımızda Batılılaşma ile birlikte ortaya çıkan pozitivist gerçeklilikle mukayese edilemez. Bununla birlikte, XIX. yüzyılın başında siyasî nedenlerle İstanbul’dan Keşan’a sürülen Keçecizâde İzzet Molla’nın (ö. 1829) yaklaşık bir yıl süren sürgün hayatı sırasında, 1823-1824 yılları arasında kaleme aldığı Mihnet-Keşân adlı mesnevisi, dikkat çekici bazı yenilikler içerir. Eserde şekil açısından geleneksel mesnevilerde görülmeyen çeşitli niteliklerle birlikte, gerçekçi tasvirler, kronolojik olay örgüleri, realist zaman-mekân-şahıs dizini, modern hikâyeleri andıran dönüşlülük ve psikolojik tahlilden hareketle oluşturulan anlatım tarzı, onu aynı dönemde kaleme alınan mesnevilerden tür ve şekil açısından farklı kılar. Bu farklılıklar, Mihnet-Keşân’ı, edebiyatımızda hatırat türünün öncüsü sayılabilecek bir niteliğe taşımıştır. Biz çalışmamızda Mihnet-Keşân’ı, bir yönüyle klâsik mesnevî olması açısından Divan şiiri araştırmaları yöntemleriyle ve başka bir bakışla modern hatırat nitelikleri taşıması dolayısıyla yeni metotlarla inceleyeceğiz. İnceleme sonunda, söz konusu eserin, modern hatırat türünün edebiyatımızda ortaya çıkışına nasıl öncülük ettiğini açıklığa kavuşturmaya çalışacağız.