Adalet Dergisi

Yazarlar: Davut ÖZYURT, Abdulkadir SAKA

Konular:Hukuk

Anahtar Kelimeler:Türk Anayasaları,Yasama-Yürütme İlişkileri,Hükûmet Sistemi Modelleri,Anayasa Değişiklikleri.,Türk Anayasaları,Yasama-Yürütme İlişkileri,Hükûmet Sistemi Modelleri,Anayasa Değişiklikleri.

Özet: 19. Yüzyılın başlangıcına uzanan Türk Anayasacılığı, bu yüzyılın son çeyreğinden itibaren yazılı anayasa tecrübesine sahiptir. Yaklaşık bir buçuk asırdır yazılı anayasala-rın mevcut olduğu coğrafyamızda devletin temel kuruluşuna ilişkin tercihlerin, yasa-ma yürütme ilişkilerini ve dolayısıyla hükûmet sistemi bahsini ilgilendiren bir yönü de bulunmaktadır. İlk yazılı anayasa olan Kanun-u Esasî’den günümüze kadar kabul edilen 1921, 1924, 1961 ve 1982 Ana-yasaları yasama yürütme ilişkileri dikkate alındığında birbirinden farklı özellikleri içerisinde barındıran metinler olarak dik-kati çeker. İlk hâlinde kuvvetler birliğinin var olduğu yorumlanabilecek Kanun-u Esasî’de, 1909 değişiklikleri ile kuvvetler ayrılığının izleri-ni görmek mümkündür. Değişiklikler ile yasama yürütme ilişkileri önemli ölçüde farklılaşmıştır. Bu durumda yapılacak de-ğerlendirmelerde ise parlamenter sistem ön plana çıkmaktadır. Kurtuluş Mücadele-si’nin yürütüldüğü, bir yandan da yeni bir devletin temel kuruluşunun gerçekleştiril-diği dönemin bir belgesi olarak 1921 Ana-yasası ise içeriğiyle genç sayılabilecek kuv-vetler ayrılığı tecrübesinden sapmayı ifade etmektedir. Teorik tereddütleri bulunmak-la birlikte bu durum meclis hükûmeti sis-temi ile ilişkilidir.1921 Anayasası’nın be-nimsemiş olduğu hükûmet sistemine iliş-kin teorik tereddütlerin başka nitelikteki bir hâli 1924 Anayasası açısından da mev-cuttur. Bu durum ise dönem itibarıyla çoğunlukla karma bir modelin benimsen-diği şeklinde yorumlanır. 1961 ve 1982 Anayasaları açısından yasama ve yürütmenin oluşumu, yapısı ve sorum-lulukları noktasından yapılacak değerlen-dirmeler kural olarak parlamenter sistem ekseninde gerçekleşir. Bu durumun istisna-ları ise 1982 Anayasası’nda mevcuttur. Hâlen yürürlükte olan 1982 Anayasası’nda yapılan değişiklikler, üç farklı hükûmet sistemi modelinin uygulanması neticesini içerisinde barındırmaktadır. Bu dönemde, parlamenter sistemin mevcut olduğu ana-yasanın ilk hâlinden sırasıyla yarı-başkanlık sistemine ve sonrasında kendine özgü bir başkanlık sistemine geçiş gerçekleşmiştir.

---