Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi
Yazarlar: ["Xaqan BALAYEV", "Bilal DEDEYEV"]
Konular:-
DOI:10.54557/karataysad.1262658
Anahtar Kelimeler:Artvin,K. Maçavariani,Gezi notları,Osmanlı,Çarlık Rusyası
Özet: Artvin, 1537'de Osmanlı hâkimiyetine alınarak Livane sancağı adı ile Erzurum beylerbeyliğine, 1579'dan sonra ise Çıldır eyaletine bağlanmıştır. Osmanlı Devleti, 1877-1878 Rus-Türk savaşı sonrasında Ayastefanos (3 Mart 1878) ve Berlin (13 Temmuz 1878) Antlaşmaları gereğince Artvin'i Rus hâkimiyetine bırakmak zorunda kalmıştır. Rusların 1881-1915 yılları arasında Tiflis’te neşrettikleri Kafkasların coğrafi ve demografik özelliklerini ele alan ve 44 ciltten oluşan Sbornik Materialov Dlya Opisaniya Mestnostey i Plemen Kavkaza (Kafkasya halkları ve bölgeleri (yerleri) hakkında yazılar toplusu) külliyatının 1897 yılına ait 22. cildinin II. kısmında Artvin ile ilgili yayımlanmış bir gezi notu bulunmaktadır. Burada Batum Şehir okulunun müfettişi K. Maçavariani’nin, muhtemelen 1894 yılı yazında Artvin'e yaptığı gezinin notları yer almaktadır. Rus müfettiş, notlarında net olarak yıl, ay ve gün belirtmese de sayı itibarıyla Artvin'de bulunduğu günleri, ayrıntıları ile göstermiştir. K. Maçavariani'nin yazısında bu dönem Rus yönetiminde bulunan Artvin, Kutaisi Guberniyası (vilayeti) yönetiminde okurug (idari alt birim/kaza) olarak gösterilmektedir. Toplam 53 sahifeden oluşan bu seyahat notunda, Çarlık dönemi Artvin yöresi ile ilgili dikkatleri çeken çok değerli bilgiler geçmektedir. Yazıda, XIX. yüzyılın sonlarında Artvin şehri ve yöresinin toponomisi, nüfusu, Rus işgali sonrası Türklerin Osmanlı'ya zorunlu göçü, Türklerden boşalan yerlere Ermenilerin yerleştirilmesi, şehrin mimarisi, camiler, kiliseler, okullar, yörenin doğal güzellikleri, Artvin halkının etnik yapısı, giysileri, mutfak zenginliği, gelenek ve görenekleri hakkında Gürcü asıllı Rus müfettişin gözüyle epey bilgi verilmektedir. Ayrıca, bu çalışmamıza değer katması açısından Rus Çarı II. Nicolay’ın (1894-1917), Rusya İmparatorluğu bölgelerinde renkli fotoğraf çekimleri için görevlendirdiği fotoğrafçı Prokudin-Gorskiy tarafından 1912 yılında kayda alınmış Artvin'in bir kaç çekimi de ekler kısmına ilave edilmiştir.