Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Selahittin TOLKUN
Konular:Edebiyat
Anahtar Kelimeler:Güney Türkistan Özbek Edebiyatı,Afganistan’da Türk Azınlığı
Özet: Hâlihazırda Afganistan hudutları içinde bulunan Güney Türkistan’da ağırlıklı olarak Özbek ve Türkmen Türkleri yaşamaktadır. Uzun asırlar bölgede hâkim olan Türkler, hâkimiyetleri süresince diğer halkların dillerine saygı göstermişler; hatta bölgede kurulan Türk devletlerinin desteğiyle hâkim konuma getirilen Farsçayla eserler yazan Türk aydınları bu dilin etkinliğini ve hükümranlığını kollamışlardır. Ne yazık ki idare Türklerden Peştulara geçince ne Türkler ne de Türkçe aynı hoşgörü ve desteği görememiştir. Ülkede - ilginç biçimde soyca anadili olarak konuşuru olmamasına karşılık - Fars-Deri dili Peştuca yanında resmî dildir. Türklere yakın zamana kadar eğitim ve yayın hakkı ya hiç verilmiyor yahut da oldukça kısıtlı tanınıyordu. Birçok ülkedeki azınlıklar hak mücadelesinde teröre başvururken azınlık olarak yaşayan bütün Türk topluluklarında olduğu gibi Güney Türkistan (Afganistan) Türkleri hak arayışlarını daima ülkenin bütünlüğü içerisinde demokratik ve barışçı yollara yürütmüşlerdir. Ne var ki hâkim güçler Türklere haklarını vermedikleri gibi zaman zaman Türkleri aşağılayan ifadeler sarf etmekten geri durmamışlardır. Bu tip ülkelerde Türklüğün müdafaası aydınlara düşmüştür. İşte Güney Türkistanlı genç şair Muhammed Hâşim Hemdem de bunlardan birisidir. 2015’de Afganistan’daki kimi idarecilerin Türklere yönelik aşağılayıcı ırkçı söylemleri şairin “Bu Kimning Tili!” (Bu Kimin Dili!) şiirini yazmasına sebep olmuştur. Şair, bu şiirinde geçmişten bugüne, Doğu’dan Batı’ya Türklüğün değerlerini sıralamış; ancak bunu karşı tarafa değil, çarpıcı biçimde aşağılık duygusuna kapılması ve bu yolla ruhen çözülmesi hedeflenen kendi halkına hitaben yazmıştır. Şairin 2016’da Kâbil’de yayımlanan Sézdim vä Sévdim adlı kitabında yer alan Özbek Türkçesiyle kaleme aldığı şiirleri incelendiğinde başta anadili -kendi ifadesiyle Özbek-Türk tili- olmak üzere Türk tarihi, edebiyatı, gençleri mücadeleye çağırma, mücadeleden yılmama, ülkedeki ayrımcılık siyaseti gibi meseleleri konu edindiği görülmektedir.