Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Selahittin TOLKUN
Konular:Dil Bilim
Anahtar Kelimeler:Özbek Türkçesinde Sayılar,Özbek Türkçesinde sayı türleri,Özbek Türkçesinde sayılara gelen yapım ekleri
Özet: Bu çalışmada Özbek Türkçesindeki sayılar iki bölümde ele alınmıştır. İlk bölümde sayma sayıları, Özbek gramerlerinde sayılarla ilgili kavramlar ve sayıların ne şekilde ele alındığı, yüz, ming, million ve milliard gibi sayıların kullanım özellikleri, sayıların nitelediği isimlerin +lär ve +läb ekleriyle kullanılmasının yol açtığı anlam farklılıkları, ikilemelerde sayılar, sayı bildiren diğer kelimeler, yärim kelimesinin özellikleri, bir sayısının özellikleri ve bir sayısından türemiş yapılar, konuşma dilinde görülen farklı kullanımlar, Güney Türkistan’daki (Afganistan) Özbek azınlığın dilinde görülen özel söyleyişler, yazı dilinde sayılarla ilgili yazım kuralları, özel bir ekle yapılmadığı için üleştirme sayıları gibi konular incelenmektedir. Yazının ikinci bölümünde ise sayılara gelen yapım ekleri ele alınmaktadır. Özbek Türkçesinde sayılardan fiil türetme yaygın değildir; yalnızca birlaş-, birik-, ikkilan- fiilleri bulunmaktadır. Ancak sayılardan isim türeten ekler birçok Türk lehçesine nazaran fazladır. Bunlar alfabetik olarak şunlardır: +älä ve türemişleri (+älädan), +ån(tä) / +år(tä), +åv ve türemişleri (+åvlån, +åvläb, +åvläşib), (+)åvårä, (+)bürçäk, +lämçi, +länçi, +(I)nçi, +tä ve türemişleri (+tädän, +täçä, +täläb, +täyäm,+täginä), +lik. Bu listede yer alan åvårä ve bürçäk özünde ek değildir; ancak ek gibi kullanılmaktadır. Bu eklerin bir kısmı kendi içinde işlev bakımından gruplanabilmektedir: +älä (ve türemişleri) +åv (ve türemişleri), (+)åvårä ekleri topluluk (jamlovchi) ifadesi taşıyan sıfat, zamir veya zarfları, +lämçi, +länçi, +(I)nçi ekleri ise sıra sayı (tartib) sıfatlarını türetir. Dolayısıyla bu bölümde ekler incelenirken yukarıdaki alfabetik düzende değil, ilgili ekler gruplar hâlinde ele alınacaktır.