Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi

Yazarlar: Hayrettin SAĞDIÇ

Konular:Dil ve Dil Bilim

Anahtar Kelimeler:Çağatay edebiyatı,Doğu Türkistan sahası,Nevbetî,Divan,Berlin nüshası

Özet: Bu makalede, Klasik Sonrası Dönem Çağatay Edebiyatı’nın Doğu Türkistan sahasındaki en önemli temsilcilerinden biri olan lirik, mutasavvıf şair Nevbetî (1690-1760?) ve divanı ele alınmıştır. Hotenli Nevbetî, Doğu Türkistan tarihinde Hocalar Devri olarak bilinen dönemde yaşamıştır. Klasik Uygur edebiyatı tarihi kaynaklarında, şairin hayatı ve eserleri hakkında maddi bilgilerden ziyade, şiirleri üzerine yapılmış yorumlara yer verilmiştir. Bu nedenle Nevbetî mahlasını kullanan şairin gerçek adı, doğum ve ölüm tarihleri, hayatı ve edebî faaliyetleri hakkında kesin ve yeterli bilgilere sahip değiliz. Nevbetî, temel eğitimini Hoten’de aldıktan sonra 15-16 yaşlarında Kaşgar’a gitmiş ve burada, zamanın ünlü medreselerinde uzun yıllar ilim tahsiliyle meşgul olmuştur. Divanında yer alan şiirlerin muhtevasına, kullandığı mazmunların ve edebî sanatların başarısına bakılacak olursa İslami ilimlerin yanı sıra Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Arap-Fars klasik edebiyatlarını da mükemmel derecede öğrenmiş olmalıdır. Şairin günümüze ulaşan tek eseri, 1747’de tamamladığı divanıdır. Eser, halk arasında büyük ilgi görmüş; Hoten, Yarkent ve Kaşgar’daki medreselerde Nevayî’nin eserleriyle birlikte ders kitabı olarak okutulmuştur. Kaynaklar; Nevbetî Divanı’nın nüshaları, manzume sayıları, tertibi ve el yazmalarının korunduğu kurumlarla ilgili farklı bilgiler verir. Tarafımızca ortaya çıkarılan Berlin nüshası ise 22 Mart 1893’te Yarkent’te istinsah edilmiş olup 100 gazel ve 9 rubaiden oluşur. Divan’daki gazeller, aşk ve tasavvuf temaları etrafında yoğunlaşan lirik manzumelerdir. Ahlak, sadakat, dostluk, ululara saygı, ilim, cömertlik konulu didaktik manzumelerde Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakayık’ı andıran bir söyleyiş dikkat çeker. Nevbetî; yaşadığı dönemde büyük saygı görmüş, şiirlerine nazireler yapılmış bir şairdir. Klasik Uygur Musikisi bakımından büyük önem taşıyan “On İki Makam Metinleri” arasına Nevbetî’nin çok sayıda şiiri girmiştir.

---