Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi

Yazarlar: Selahittin TOLKUN

Konular:Dil ve Dil Bilim

Anahtar Kelimeler:+lAr eki,Iyelik ekleri,Dönüşlülük zamirleri,Şahıs ekleri,+lär pekiştirme eki.

Özet: Genel Türkçede olduğu gibi Özbek Türkçesinde de çokluk için +lär eki kullanılmaktadır. Öte yandan +lär dışında sayılardan topluluk adları dolayısıyla bir noktada çokluk bildiren +åv, +åvlån ve +älä ekleri yanında fiil çekiminde 3. çokluk şahısları bildirmede kullanılan fiilden fiil yapan -ş- eki bulunmaktadır. Göktürk yazıtlarında geçen +z, +An, +t ekleri diğer Türk lehçelerinde olduğu gibi kalıplaşarak varlığını sürdürmektedir: egizäk “ikiz”, biliñ(iz), bildingiz, oğlån, qänåt vb. Bu lehçede de +lär eki, çokluk kategorisindeki şahıs zamirleri, dönüşlülük zamirleri, iyelik eklerini türetmeye katılmaktadır. Oğuz grubu lehçede fiil çekiminde kullanılan arkaik +z çokluk eki yerine çok defa +lär tercih edilmektedir. Dolayısıyla Özbek Türkçesinde bu ek, Eski Türkçeye nazaran kullanım alanını oldukça genişletmiştir. Bunda bu lehçe konuşurlarının saygı ve nezaket gösterme veya özellikle pekiştirme, abartma yanında gerektiğinde alay, istihza, kınama gibi kaygılarının büyük etkisi olmuştur. Öte yandan +lär eki, özellikle 2. teklik şahıs ekiyle birlikte kullanıldığında ek sırasının kurallı olmaması bu eklerin birlikte kullanıldığı yerlerde +(i)nglär, +läring, +läringiz, +(i)ngizlär gibi çoklu şekillere yol açmaktadır.

---