Rusya Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: ["Feruza SHOKİROVA"]
Konular:-
DOI:10.48068/rusad.1173266
Anahtar Kelimeler:Rusya,Özbekistan SSC,Pamuk İşi,Aral Gölü Faciası,Şeref Reşidov
Özet: Çarlık Rusya’sı Türkistan topraklarını işgal ettikten sonra, bölgedeki verimli topraklar pamuk yetiştirmede kullanılmaya başlandı. Pamuk ektirme siyaseti Sovyetler devrinde de devam etti. Özbekistan, Sovyetler memleketinin en büyük pamuk üretici cumhuriyetine dönüştürüldü. Pamuk, Sovyet ekonomisi için önemli bir hammadde halini aldı. Moskova’nın cumhuriyetlere dayattığı beş yıllık planlamalarına göre cumhuriyet her yıl öncekisinden daha çok pamuk yetiştirmeye teşvik edildi. Ancak, toprakların verimliliğini yitirmesi, hava şartları gibi hususlar dikkate alınmadı. Pamuk üretimi devlet düzeyinde bir siyasi olay halini aldı. Sovyetler için pamuk stratejik bir hammadde olup, pamuk üreten cumhuriyetlerin altyapı gelişimi pamuk yetiştirme planlarının ne denli gerçekleştiğine bağlıydı. Bazı yöneticiler için gerçekte pamuğun ne kadar üretildiğinden ziyade yüksek sayılarla dış düşmanlar, özellikle ABD karşısında güçlü görünmek daha önemli hâle geldi. Yanlış yapılan planlamalar, yöneticilerin ne pahasına olursa olsun pamuktan yüksek hasat alma istekleri, Moskova ile ters düşmekten kaçınma gibi etkenler sonraki yıllarda Özbekistan için bazı felaketlere sebep oldu. Bunlardan biri, su kaynaklarının yanlış kullanılması sonucu Aral Gölü’nün kuruması, diğeri “Pamuk İşi” olarak bilinen yolsuzluk davalarıdır. Aral Gölü’nün kurumasıyla ilgili ilk başta bazı tedbirler düşünülse de, sonradan ülkenin maddi yetersizliği sebebinden durduruldu. “Pamuk İşi” olayları esnasında çok sayıda yönetici hapis cezası aldı. Reşidov, ölümünden sonra pamukla ilgili tüm yolsuzlukların baş müsebbibi olarak görüldü. “Pamuk İşi”ni Sovyetler Birliği’nin çökmesi izledi. Özbekistan tarihinde pamuğun önemli bir yer alması hakkında bazı araştırmalar yapılmış olsa da, pamuğun cumhuriyet tarihine tesirleri hakkında müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bu makalede Özbekistan için pamuğun önemi, pamuk üretiminden doğan problemler, bunlara dair çözüm önerileri ile Şeref Reşidov dönemi ve sonrasında bu husustaki gelişmeler incelenecektir.