Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi
Yazarlar: ["Zikrullah AYKAÇ"]
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Bâbîlik,Bâhâîlik,Mirza Ali Muhammed Şirazî,Mirza Hüseyin Ali,Irak,Bağdat
Özet: Irak coğrafyası, Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girmesinden itibaren Osmanlı- İran ilişkilerini etkileyen siyasi, sosyal, askeri, dini olayların önemli bir merkezi olmuştur. Irak, önemli ölçüde Şiî nüfusunu barındırması, Şiîler için kutsal kabul edilen önemli ziyaretgâhların barındırması ve Osmanlı Devleti ile İran arasında tampon bir bölge olması hasebiyle stratejik bir önem arz etmiştir. 1844 yılında Kaçar Hanedanlığı döneminde Şia kültürü içerisinde doğan Bâbîlik hareketi, kısa süre içerisinde İran’da siyasal, toplumsal ve geleneksel düzeni tehdit edecek bir güce ulaşmıştır. Bâbîlik hareketi en başından itibaren İran topraklarıyla birlikte Osmanlı Devleti hâkimiyetindeki Bağdat, Necef, Kerbela’da da yayılarak Osmanlı- İran ilişkilerini etkilemiştir. Bâbî hareketinin kurucusu olan Mirza Ali Muhammed Şirazî, fikirlerini bölgedeki Şiîler arasında yaymak amacıyla havarilerini Irak’a göndermiştir. Mirza Ali Muhammed Şirazî’nin İran’da 1850 yılında idam edilmesinin ardından Bâbîler 1852 yılında Nasıreddin Şah’a karşı suikast girişiminde bulunmuşlardır. Bu olayın sonucunda Kaçar Hükümeti, Bâbîlere yönelik çok sert tedbirler alarak onları tamamen ortadan kaldırmak için harekete geçmesi Bâbîlerin Necef, Kerbela ve Bağdat gibi yerlere sığınmasına neden olmuştur. Mirza Hüseyin Ali, Mirza Yahya Nuri gibi hareketin ileri gelenleri de idamdan kurtulmak için 1853’te Bağdat’a giderek Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Bâbîler, Bağdat’ta Mirza Hüseyin Ali liderliğinde yeniden toparlanmış ve bir süre sonra da yeni bir din iddiasıyla Bahailiğe evrilmiştir. Söz konusu grubun burada giderek güçlenmesi ve Osmanlı-İran ilişkilerini etkilemesi üzerine hareketin ileri gelenleri Osmanlı Devleti tarafından 1863 yılında Edirne’ye 1868 yılında da Akka’ya sürgün edilmişlerdir. Hareketin bundan sonraki gelişim süreci Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetindeki topraklarda geçmiştir. Bu çalışmada Bâbîlik hareketinin Irak’taki faaliyetleri ve Osmanlı-İran ilişkilerine olan etkisi değerlendirilmiştir.