Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]

Yazarlar: ["Melek DİKMEN", "Kamile ÇETİN"]

Konular:-

DOI:10.58659/estad.1238318

Anahtar Kelimeler:XVIII. Yüzyıl,Köstendilli Süleyman Şeyhî,Gazel,Satranç,At.

Özet: Klâsik dönem Türk şairleri âdetler, gelenek ve görenekler, inanışlar, giyim kuşam, av, spor, çeşitli oyunlar gibi sosyal hayata dair pek çok unsuru şiirlerinde yansıtmışlardır. Bu bağlamda, sıklıkla zikredilen oyunlardan biri de zekâya dayanan ve aslında bir strateji oyunu olan satrançtır. Satranç terimleri farklı nazım şekillerinde, çeşitli vesilelerle zikredilmiştir. Şairler teşbih, tevriye gibi edebî sanatlar başta olmak üzere satrançla ilgili terimleri şiirlerinde kullandıkları gibi, satranç-nâme adı verilen müstakil manzumelerde de söz konusu etmişlerdir. Satranç oyununa dair terimleri şiirinde konu edinen isimlerden biri de, XVIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. yüzyılın başlarında Balkan coğrafyasında yaşamış Klâsik dönem şairlerinden Köstendilli Süleyman Şeyhî’dir. Aynı zamanda bir Nakşibendî şeyhi olan Köstendilli’nin dinî-tasavvufî muhtevalı otuza yakın eserinin yanında, Türkçe bir Divan’ı da bulunmaktadır. Şair, Divanı’nda satranç terimlerini kullanarak yedi beyitlik bir gazel yazmıştır. Söz konusu gazel aynı zamanda satranç oyununun önemli ve stratejik taşlarından biri olan “at” redifiyle yazılmıştır. Bu şiirin ilk mana katmanında satranç oyunuyla ilgili terimler dikkati çekmektedir. İkinci anlam tabakasında şair, sözün ifade gücüne dair unsurlara ve bazı taktiklere yer vermiştir. Dolayısıyla bu şiirde satranç terimleri, tevriye sanatından da istifade edilerek kullanılmıştır. Çalışmada, söz konusu gazel üzerinde inceleme ve şerh denemesi yapılmış, Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin satranç terimlerini hangi açılardan şiirine malzeme yaptığına dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

---