Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi
Yazarlar: ["Murat ERTEN"]
Konular:-
DOI:10.35235/uicd.1124355
Anahtar Kelimeler:Hür İrade,Seçme Özgürlüğü,Kader,İlahî İrade,Kölelik,Free Will,Freedom of Choice,Destiny,Divine Will,Slavery
Özet: İnsanın eylemlerinin değerini belirleyen iki özellik, sağlıklı bir düşünme kapasitesi, böyle eylemeyi sağlayacak bir kararlılık ve irade gücüne sahip olmaktır. Kısaca düşünebilmek ve yapabilmektir. Hürriyet, insanın iyiyi bilinçli bir şekilde seçmesi ve iradî biçimde iyi eylemesidir. Böyle eyleyen kimsenin sağlıklı bir zihin yapısına sahip olduğu ve iradesini aklının öngördüğü biçimde kullandığı anlaşılır. Buna karşın kötü eylem hem bireysel hem toplumsal anlamda ya reddedilen ya da cezalandırılan eylemdir. Çünkü kötü eylemlerden dolayı ortaya olumsuz sonuçların çıkması ve bunların sorumluluğunun alınması kaçınılmazdır. Bu durumda, kötü olanı seçen kimsenin sağlıklı düşünemediği, akılsal gerekçelerden hareket etmediği ve eylemlerinin sonuçlarını önceden kestiremediği anlaşılır. O halde kötü olanı seçmek kişiyi hür kılmak bir yana hürriyetten uzaklaştırır veya tümden yoksun bırakır. Bu anlamda hürriyet negatif bir anlama sahip olamaz veya negatif bir eylem özgürlüğünden söz edilemez. Mevlânâ’nın hürriyet kavramına ilişkin görüşlerini ilahî-insanî irade, irade hürriyeti ve bu kavramlar arasındaki ilişki bağlamında ele almak mümkündür. İnsan, irade eden bir varlıktır. Mevlânâ dilediğini yapma gücüne sahip olmak ile seçim yapmak kavramlarını aynı anlamda kullanır. Böylece hür irade ve seçme hürriyetine sahip insan iyi, doğru ve güzel olanı seçtiğinde nasıl övgü ve beğeniye mazhar olursa, kötü, yanlış ve çirkin olanı seçtiğinde de sonuçlarına katlanmayı ve sorumluluğu almayı bilmelidir. Ona göre irade hürriyetinin önünde engel olarak görülen kader kavramı ile seçerek eyleme hürriyeti ve bilinçli tercih arasında girift bir ilişki bulunur. Bilinç sahibi insan, hür iradesi ile hareket etme imkânına, seçme hak ve özgürlüğüne sahiptir, bundan dolayı yapıp ettiklerinden sorumlu tutulur. Bununla birlikte insanın fiillerinin ve tercihlerinin dayanağını teşkil eden sebeplerin ezelde yaratıcısı Tanrıdır.