RUSUH Uşak Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi

Yazarlar: ["İbrahim KOCABIYIK"]

Konular:-

Anahtar Kelimeler:Arapça,Kur’ân,İktibâs,Bedî‘,Belâgat.

Özet: Arap dili belâgatında kelama canlılık ve sıcaklık katmak, ifadeyi güzelleştirip ve pekiştirmek amacıyla kaynak göstermeden Kur’ân ve hadisleden yapılan alıntıları söz arasına ustalıkla yerleştirme sanatına iktibâs adı verilmektedir. Yalnız uzun alıntıların yapılması uygun görülmediği gibi “Allah ve Peygamber şöyle buyurdu” demek ya da Kur’ân ve hadislerde geçen lafızları tek başına kullanmak iktibâs olarak kabul görmemiştir. İslam’ın ilk zamanlarından beri iktibâs konusu bilinmektedir hatta Hz. Peygamber bile dualarında ve hadislerinde Kur’ân’dan iktibâslar yapmıştır. Kur’ân ve hadisle süslenmeyen hitabeler, “betrâ” (güdük, bereketsiz) olarak görülmüştür. Hatiplerin sunumları iktibâs içermediğinde şayet bu sunumlar Kur’ân’dan bir miktar bir şeyler ihtiva etseydi bunların sahipleri Arapların en büyük hatipleri olurlardı gibi eleştiriler almıştır. On ikinci yüzyıla kadar tazmin konusu içerisinde değerlendirilen iktibâs, bu yüz yıldan itibaren Kur’ân ve hadis tazminine iktibâs denmeye başlanmıştır. Hutbe, hitabe, na‘t, ahid, mev‘iza gibi konularda iktibâslar makbul; kıssa, gazel ve risâlelerdeki iktibaslar mübah sayılırken Allah’ın zâtına nisbet edilen ifadeleri insanlar için iktibâsta bulunmak ya da müstehcen görülen hitabe ve şiirlerde Kur’ân’dan iktibâslar yapmak uygun görülmemiştir. Meânî, beyân ve bedî‘ ilmi olarak üç ana kısma ayrılan Arap dili belâgatında iktibâs, bedî‘ bölümünde muhassinât-ı lafziyye mevzuları arasında yer almaktadır. Bu çalışmada öncelikle iktibâsın lügat ve ıstılahî anlamları verilecektir. Daha sonra bu sanatın belâgat ilmindeki yeri ve iktibâsla ilişkili sanatlar üzerinde durulacaktır.

---