Etnomüzikoloji Dergisi
Yazarlar: ["Dilan ÖZDEMİR", "Şeyma ERSOY ÇAK"]
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Semah,Dans,Kol Oyunu,Mengi,Türlerarası Geçişkenlik
Özet: Semah, cem ritüeli içerisinde ses, söz ve beden ilişkisiyle birlikte inançsal doyumu doruk noktasına ulaştırmanın hedeflendiği bir eşiği simgelemektedir. Bu inançsal eşik, cinsiyet ve siyasi kimliklerin silindiği ancak, kendi içerisinde “kimliksiz”liği barındırmasına rağmen “dışarıya” karşı Alevî inançsal kimliğinin bir göstergesi olarak nitelendirilebilir. Alevî ve Bektaşî topluluklarının inanç kültürleri kapsamında ayin-i cem içerisinde icra ettikleri dinsel nitelikli bir dans ve müzikâl bir tür olarak semah, Anadolu’nun hemen her yerinde farklı biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Aynı doğrultuda Anadolu’da yaygın bir gelenek haline gelmiş olan semahın düğün, eğlence veya dernek gibi toplantılarda asıl işlevinden farklı biçimde icra edildiği görülmekte ve çalışmanın ana ekseni, bu geçişkenlik ve farklı icra şekilleri üzerine kurulmaktadır. Semahın türlerarası geçişkenlik bağlamında incelendiği çalışma, Doğu Anadolu’da “kol oyunu”; Çukurova Bölgesi’nde ise “mengi” oyunu özelinde sınırlandırılmış, sosyolojik arka planda dansın geçişkenliği ve işlevsel değişimi incelenmiştir. Araştırma yöntemi, literatür taramasında elde edilen yazılı kaynakların yanı sıra belirtilen bölgelerde gerçekleştirilen alan araştırması verileriyle şekillenmiş, alanda derlenen kol oyunu ve mengi örnekleri notaya alınarak, kişisel görüşme verilerinin kullanımıyla geliştirilmiştir. Benzer şekilde semahın, geleneksel biçimde inancı temsil etmeyen bir mekânda (düğün/eğlence) ve inançsal bağlamından sıyrılmış bir biçimde icra ediliyor olması, semahın inançsal kimlik göstergesi olması ile eşzamanlı olarak bu iki oyun özelinde de Alevi kültürel kimliğini görünür kılan bir performans aracı olduğunu göstermektedir. Kolektif bir bilincin ürünü olan semah, inançsal bağlamıyla “mistik” bir dans iken; aynı kolektif bilinç ile inanç-dışına taşınarak “demistifikasif” bir yapıya bürünmektedir. Anadolu’da yaşayan hemen hemen her Alevî toplulukta farklı isimlendirmeyle, değişik mekân, müzikâl ve hareket kurgusu ile karşımıza çıksa da semahın, inanç-dışı bir anlam doğrultusunda icra edilme biçimi ortaklık göstermektedir. Bu bağlamda bir dansın çok-katmanlı bir yapıya sahip olabileceği, birden fazla işleve ve anlama işaret edebileceği önermesi ortaya çıkmaktadır.