Danişname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi

Yazarlar: Özkan Tekin

Konular:-

Anahtar Kelimeler:Kelam,İnsan Fiilleri,Muhtar,Muztar,Fahreddin Râzî

Özet: İnsan fiillerini konu alan bu çalışmanın amacı, Fahreddin Râzî’nin fiil teorisini ortaya çıkarmaktır. Makalenin başlığındaki “İhtiyar ile Iztırar Arasında” tabiri, Fahreddin Râzî’nin “İnsan, muhtar görünümlü muztardır” tezine işaret etmek amacıyla kullanılmıştır. Araştırmada, İslam kelam tarihinde insan fiilleri ve ilişkili konulara değişik ekoller veya mütekellimler tarafından getirilen açıklamalara kısaca yer verilmiş, ancak daha çok Râzî’nin fiil teorisi ele alınmıştır. Râzî’nin fiil teorisinin Cebriye ve Mutezile eleştirisi üzerine kurulu olmakla birlikte onun Eş’arî’nin teorisinden kısmen uzaklaştığı ve Matüridî teoriye kısmen yaklaştığı anlaşılmaktadır. Ancak Râzî’nin felsefi doanımının insan fiillerinde insanı aşan etkenleri dikkate almasında etkili olduğu söylenebilir. Nitekim illetin malulünü zorunlu kıldığı şeklindeki felsefi sebeplilik görüşünün Râzî tarafından savunulan “muhtar görünümlü muztar” tezinde etkili olduğu görülmektedir. Râzî, insanın kudret ve iradesine önem vermekle birlikte fiil ve terkinde tek başına bunların etkili olmadığını düşünmektedir. Çalışmada ayrıca Râzî’nin irade ile emir arasında değil de irade ile bilgi arasında muvafakat olduğu tezini nasıl temellendirdiği incelenmiştir. Bu çalışmanın, Müteahhirîn dönemi mütekellimlerinin insan iradesi ve fiilleri meselesine Mutezile, Eş’ariye ve Matüridiye’nin geleneksel iddiaları dışında yeni açılımlar getirip getirmediklerini tespit etme açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

---