Danişname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi
Yazarlar: Emine Elif Çakmak İgalçı
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Sünnet,Tasavvuf,Tasavvuf ekolleri,Algı,Dünyevileşme.
Özet: Tasavvufun ilmîleşme ve kurumsallaşma sürecinin temelinde zühdî bir yaşantı ve tasavvuf teşekkülü sürecinde oluşan çeşitli ekoller yer almaktadır. Zühdî yaşantıyı incelediğimizde bu tarz bir hayata yönelişin sebepleri arasında Müslümanların sünnet algısındaki değişim ve dünyevileşmeye doğru kayış olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim fetihlerle İslamiyet’in yayılması, hükmedilecek toprakların genişlemesi, farklı toplum ve kültürlerden etkiler bu süreçteki dinî düşünce ve uygulama yapısını farklı yönlere çekmiştir. Bu seküler değişimin insanın imanına, manevî dünyasına ve Allah ile olan yaşantısına engel olduğu düşüncesi, Hz. Peygamber döneminde yaşanılan İslamiyet’ten çok daha farklı bir boyut kazanmasına neden olmuştur. Yaşantıdaki bu değişim ve gelişimden dolayı sünnet algısında farklı yorumlamalar ve uygulamalar baş göstermiştir. Tasavvuf ekollerine baktığımızda ise sünnet algısındaki bu değişiklikler farklı kavram ve yöntemlere yer verilmesini sağlamıştır. Farklı algı ve yorumlar olmasına rağmen temelinin Kur'an ve Sünnete dayandığını söylemek mümkündür. Kerhî'nin fütüvvet vurgusu, Bistamî'nin marifet anlayışı, Muhasibî'nin nefs muhasebesi gibi birçok ekol ve onların düşünce sistemini oluşturan kavramların esas dayanağı Sünnet algısının tasavvuf ilminde önemini göstermektedir. Tasavvuf ilminin başlangıç dönemi olarak adlandırılan zühd dönemi temeli Kur’an ve Sünnete dayanan, nebevî yaşantıya özlemin hayat bulduğu, masivadan yüz çevirme şeklinde canlandığı bir dönemdir. Tasavvufun teşekkülü sürecinde oluşan öncüler ve ekoller vasıtasıyla sistematikleşmeye başlayan tasavvuf; ashabın ve sonrasında gelen din büyüklerinin dini anlayış ve yaşayışlarını temel alırken esas manada kaynaklığını Hz. Peygamber’in manevî yaşantısından, kalbî eğitiminden almaktadır. Dünyevileşmenin önünde dinin bâtınî yönüne verdiği önem ve ihtimam yatmaktadır. Bâtinî yöne ağırlık veren tasavvuf, tasavvuf mekteplerinin rehberliğinde ilmîleşme ve kurumsallaşma yolunda gelişmelere düçar olmakta ve bunun temelini Peygamber Efendimiz ’in (sav) kul peygamber olarak gösterdiği yaşam tarzı oluşturmaktadır. Tasavvuf ekollerinin sahip olduğu sünnet algısı farklı perspektiflerden ele alınarak konu ve kavramlar üzerinden tasavvuf ilminin anahtarlarını bize verecektir. Bu makalemizde tasavvuf ekollerinin temelindeki sünnet anlayışının kavramsal ve pratik olarak ele alınabilmesi için sünnet ve zühd anlayışının paralelliğine, zühd döneminin oluşmasında ve insanların manevî, içsel yolculuğuna dönmesinde, dünyadan uzaklaşarak dinin ruhî boyutunu öncelemesinde ki sünnet algısına yer verirken, tasavvuf öncülerinin temellendirdiği sistemlerini hadis-i şerifler ve sufîlerin sözleriyle birlikte ele alarak aktarma gayretinde olacağız. Tasavvuf ilminin teşekkül sürecindeki ekollerin içerik ve sistematiğinden bahsederek konuyu açıklayacağız.