Danişname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi
Yazarlar: Mustafa ÖZKAN
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Ebû Hanîfe,Emevîler,Abbasîler,Siyaset,Zeyd b. Ali,Kadılık
Özet: Ebû Hanîfe kuşkusuz bir siyaset adamı değildir. Aynı zamanda -bildiğimiz kadarıyla- siyaset teorisiyle ilgili müstakil bir eser de yazmamıştır. Ancak bu durum onun, dönemindeki yöneticilerle hiçbir ilişkisinin ve dolayısıyla siyasete dair görüşlerinin olmadığı anlamına gelmemektedir. Makalemizde, dönemin yöneticileriyle olan ilişkilerinden hareketle, Ebû Hanîfe’nin siyasetle ilgili görüşleri tespit edilmeye çalışılmaktadır. Çalışmada, Ebû Hanîfe’nin siyaset anlayışının şu ilkelere dayandığı tespiti yapılmaktadır: Adalet: Ebû Hanîfe, devlet yönetiminde adaletin belirleyici olmasını savunmuştur. Onun, Emevîleri adaletsizlikle suçlayan ve adaleti vadeden Zeyd b. Ali isyanı ile Abbasî ihtilalini desteklemesi bu bağlamda değerlendirilebilir. Ehliyet: Ebû Hanîfe, Emevî ve Abbasîler döneminde iktidar talebinde bulunan bazı muhalif liderleri desteklemiştir. Onun söz konusu liderleri desteklemesi, devlet yönetiminde ehliyeti önemsediği şeklinde okumak mümkündür. Eşitlik: Sözü edilen âlim, devletin farklı dinî, siyasî, etnik ve kültürel yapılar/kesimler karşısında eşit mesafede bulunması gerektiği tezini savunmuştur. Düşünce ve Fikir Özgürlüğü: Ebû Hanîfe’ye göre dinî, siyasî ve hukukî konularda farklı düşünmek ve bu düşünceleri dile getirmek, yasal/meşru insanî bir haktır. Dolayısıyla devletin dinî-siyasî tezlerini benimsemeyenlerin ya da bu konuda alternatif tezler ileri sürenlerin ötekileştirilmesi, baskı ve şiddet politikasına başvurulması doğru değildir. Yargı Bağımsızlığı: Adı geçen bilgin, yargı bağımsızlığı ilkesinin uygulanmasını istemiştir. Söz konusu ilke gözetilmediği için Emevîler ve Abbasîler döneminde, tüm baskılara rağmen, kadılık görevini kabul etmemiştir. Din istismarı: Ebû Hanîfe’ye göre kuruluş şekli, temel felsefesi, yapısı ve işleyişi bakımından meşruiyet sorunu yaşayan devlet ya da iktidar, söz konusu meşruiyet problemini aşmak için dini ve dinî olanı (cami, hutbe, âlim, dinî söylem…) istismar etmemelidir. Ayrıca Ebû Hanîfe siyaset anlayışı gereği, yöneticilere bağımlı hale gelmemek ve dolayısıyla özgürlüğünü kaybetmemek için kazandıklarıyla geçinmeyi ve böylece sivil âlim olarak kalmayı tercih etmiştir. Aynı zamanda siyasal gelişmeler karşısında duyarlı davranmış ve din dışı olarak gördüğü politikalara muhalefet etmiştir. Muhalefetini ise sözlü muhalefet tarzında ortaya koymuştur.