Yenisey Dil ve Edebiyat Dergisi
Yazarlar: Özlem ŞAHİN
Konular:-
DOI:10.29228/yenisey.47694
Anahtar Kelimeler:Türk Destanlarındaki Devler,Devlerin Genel Özellikleri,Türk Destanlarındaki Devlerin Türk Mitolojisi ile İlgileri
Özet: Dev motifi tüm dünya anlatılarında olduğu gibi Türk anlatılarında da yaygın olarak yer alır. Bu motif; masal, efsane ve destan gibi çeşitli sahalarda sıklıkla karşımıza çıkar. Ancak devlerin sadece masallarda olduğuna dair genel bir yanılgı hâkimdir ve“dev”ler ile ilgili çalışmaların büyük çoğunluğu genellikle masallar ve hikâyeler üzerine yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı dev motifinin yalnızca masallarda ve hikâyelerde değil destanlarda yer aldığını göstermek, mitolojik devlerin izlerini (ulaşabildiğimiz örnekler el verdiğince) destanlarda sürmek ve bu anlatılarda karşılaştığımız devlerin genel özelliklerini saptamaktır. Türk destan geleneği içinde yüzlere destan vardır. Tüm destanların bir makale kapsamında değerlendirilmesinin imkânsız olduğu aşikârdır. Bu nedenle tüm Türk destanlarını değerlendirmek mümkün olmamıştır. Ancak destanlar seçilirken her bir Türk sahasından (mümkün olduğunca) destan seçilerek yelpaze geniş tutulmaya çalışılmıştır. İncelenen destanlar şunlardır: Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy, Saltukname (Oğuz Sahası); Boston, Er-Töştük (Kırgız Sahası); Ural Batır (Bozkurt Sahası); Nart Destanları (Karaçay-Malkar Sahası); Melike Ayyar (Özbek Sahası); Huyrulukya Hemra (Türkmen Sahası); Kan-Kapçıkay, Alp Manas, Oçı Bala, Kögüdey Kökşin ile Boodoy Koo (Altay Sahası); Cengizname (Türkistan Sahası); Dotan Batır (Kazak Sahası); Er-Sogotox (Yakut Sahası). Bu Destanlardan yola çıkarak görülmüştür ki Türk destan geleneği dev motifi bakımından masallar kadar olmasa da oldukça zengindir. Destanlardaki devler Türk mitolojisinden izler taşır. Destanlardaki devler kahramanın erginlenmesinde önemli bir role sahiptir. Fiziksel özellikleri bakımından iri ve genellikle kötü karakterli olup insanlar için tehlike arz etmeleri en belirgin özellikleridir. Dişi devlerin de olması Türk destan geleneğini bir zenginliği olarak kabul edilebilir.