Mantık Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: İbrahim ÖZKILIÇ
Konular:Mantık
Anahtar Kelimeler:Mantık,Mantık Tarihi,Sadruşşerîa,Ta’dîl,Ta’dîlu’l-ulûm,Ta’dîlu’l-Mîzân,Ta’dîlu’l-Mantık,Tahkik
Özet: Sadruşşerîa klasik İslâmî ilimlerde Hanefî-Mâturîdî geleneğin güçlü temsilcilerindendir. Onunla ilgili çalışmalar çoğunlukla usûlcü ve fıkıhçı kişiliğini, bir kısmı da kelamcı yönünü öne çıkarmaktadır. Bunda söz konusu alanlarda kaleme aldığı eserlerin gerek Maveraünnehir coğrafyasında gerekse Mısır ve Anadolu başta olmak üzere İslam dünyasında hüsn-ü kabul görmesinin önemli rolü vardır. Fıkıh ve usule dair yazmış olduğu eserleri epeyce tanınırken mantık, kelâm ve astronomi yönünü yansıtan Ta’dîlu’l-ulûm’u –özellikle mantık yönünü yansıtan Ta’dîlü’l-Mîzân’ı– ise yeterince bilinmemektedir. O Ta'dîlu'l-ulûm'da kendi dönemine kadar kaleme alınan ilgili çalışmalara dair bir değerlendirme çabası gütmektedir. Ta’dîlu’l-ulûm’u ömrünün sonlarına doğru kaleme alması ve ayrıca şerhini de yapmış olması esere ayrı bir önem kazandırmaktadır. Üç bölümden oluşan Ta’dîlü’l-ulûm’un astronomi bölümünün (Ta’dîlü hey’eti’l-eflâk) tahkiki ve İngilizceye tercümesi A. S. Dallal tarafından yapılarak neşredilmştir. Kelam kısmının (Ta’dîlü’l-Kelâm) tahkik çalışması tamamlanma aşamasında olup mantık kısmının (Ta'dîlu'l-mîzan) tahkik ve incelemesi ise doktora çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Bu çerçevede Sadruşşerîa’nın mantık alanı ile ilgli okumalarını, birikimini ve derinliğini yansıtması bakımından Ta’dîlü’l-Mîzân’ı özellikle dikkat çekmektedir. Nitekim alan otoriteleri mantık alanında ileri okumalar için Sadruşşerîa’nın bu eserini işaret etmektedir. Sadruşşerîa’nın ömrünün son semeresi olan eser birçok alanda taklidin hakim olduğu bir zaman diliminde onun bu anlayışa teslim olmadığını göstermesi ve Moğol istilası sebebiyle Buhara ve çevresinde meydana gelen siyasi ve sosyal tahribatın ardından ilmi çalışmaları yeniden ihya etmesi bakımından da takdire şayandır. Bu makalede Ta'dîlu'l-ulûm’un mantık bölümü olan Ta'dîlu'l-Mîzân çerçevesinde Sadruşşerîa ve eserinin İslam mantık tarihindeki yeri ve önemi ele alınacaktır.