Mantık Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Halil İMAMOĞLUGİL
Konular:Mantık
Anahtar Kelimeler:Mantık,Şartlı ve yüklemli önerme,Istisnâî (seçmeli) kıyas,Ayrık şartlı istisnâî (seçmeli) kıyas,Geçerli ve geçersiz form
Özet: Bu makale, ayrık şartlı seçmeli kıyas konusunu incelemek ve Klasik Mantık kitaplarında kullanılan yanlış örnekler üzerine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Aristoteles (m.ö. 384-322) yüklemli önermeleri ve kategorik kıyasları, şartlı önermeleri ve şartlı kıyasları ise Stoa Okuluna mensup filozoflar incelemiştir. Aristoteles’in görüşlerini esas alan Müslüman filozoflar, Stoacılardan gelen etkiyle birlikte, hem kategorik hem de şartlı önermelerden yapılan kıyasları incelemişlerdir. İslam mantıkçılarının konuları işleyiş tarzlarını esas alıp Batılı mantıkçıların görüşlerine de yer veren geleneksel tarzda yazılmış Türkçe Klasik Mantık kitaplarında, istisnâî (seçmeli) kıyas konusu birbirinden farklı ele alınmaktadır. İstisnâî kıyasların netice vermesi, şartlı öncülün tümel ve olumlu olmasına ayrıca şartlı öncülün seçenekleri arasında inâdiyye (gereklilik) ilişkisinin bulunmasına bağlıdır. Klasik mantık kitaplarında verilen örneklerde, şartlı öncülün tümel ve olumlu olması şartlarına riayet edilirken şartlı öncülün tarafları arasındaki inâdiyye (gereklilik) ilişkisine dikkat edilmemektedir. Klasik Mantık kitaplarında dört formdan her biri için genellikle farklı örnekler verilmiş ve verilen örneklerin bir kısmında, ayrık şartlı istisnâî kıyasın şartlarına riayet edilmemiştir. Ayrık şartlı öncülün mukaddem (ön bileşen) ile tâlisi (art bileşen) arasındaki hakîkiyye ve gayrı hakîkiyye (mâniâtü’l-cem ve “mâniâtü’l-hulû) ilişkisine dikkat edilmemiştir. Ayrık şartlı istisnâî kıyasın muhtemel dört formundan biri için verilen örnekler diğer üç forma uygulandığında verilen örneklerin bu formlara uygun düşmediği görülmektedir. Bu çalışmada örneklerin her biri incelenmiş ve neden geçersiz oldukları gösterilmeye çalışılmıştır.