The Journal of Mesopotamian Studies
Yazarlar: Ayhan YILDIZ
Konular:Edebiyat
DOI:10.35859/jms.2021.826060
Anahtar Kelimeler:Xasî,Fiqh,Theology,Literature,Intellectual,Zazaki
Özet: Osmanli dönemi alimi Xasî, bir Diyarbakır aydını olarak edebiyat ve İslami ilimlerle uğraşmıştır. Dönemindeki klasik medrese ilminin yanısıra tasavvuf ilmi, İslam hukuku ve kelam ilmiyle de ilgilenmiştir. O bu alanda eser verdiği gibi, döneminin toplumal ve siyasi olaylarına karşı da alimane bir tavır ve duruş sergilemiştir. Xasî, dönemin gelişmelerine karşı bir tavır olarak resmi görevinden istifa etmiş, özgür bir şahsiyet olarak kalmıştır. Bu yüzden o dönemdeki yöneticiler ona eziyet etmiş, onu sürmüş ve zındana atmıştır. O bu duruşuyla müderrislik, müftülük, kelam ilmi yazarı derecesine ulaşmış, tasavvuf alanında da halifelik seviyesine yükselmiştir. Bir Kurmanc ve Dimbilî edibi olarak bir zazaca Mevlit mesnevisinin yanısıra, beş dilli bir mülemma, birkaç Kürmancca, Arapça, Türkçe ve Farsça şiir yazmıştır. Ayrıca o, kelami-ilmi birkaç eser de Arapça yazmıştır. O, Ehl-i Sünnete karşı sergilenen karşıt görüş ve düşüncelere, bir Eş‘ari alimi olarak eserleriyle İslami Akideyi aktif şekilde savunmuştur. Kurmanc ve Dimbilîlerin bölgesinde yüksek makam ve mertebelere yükselmiş böylesi ünlü, büyük ve önemli bir şahsiyet, kanatimizce hala hakkettiği ölçüde tanıtılmamıştır. Bu araştırmayla niyetimiz onu daha da iyi tanıtmaktır. Şimdiye kadar Xasî üzerine bazı çalışma ve araştırmalar yapılmıştır; ancak biz onun daha farklı birkaç yönünü öne çıkaralım, onun aile geçmişi, yaşamı, eserleri, edebî kişiliği ve alimane tavır ve durşunun araştırmak istedik. Xasî, Fıkıh, Kelam, Edebiyat, Aydın, Zazakî