Etnomüzikoloji Dergisi
Yazarlar: Necdet KURT
Konular:Kültürel Çalışmalar, Müzik, Sanat, Sosyal Bilimler, Disiplinler Arası
Anahtar Kelimeler:Hey Onbeşli,Çeşitleme,Varyant,Türkü,Kırım Çeşitlemesi,Kerkük çeşitlemesi
Özet: Özet Kimilerinin ağıt olduğunu dayattığı, kimilerinin ise ağıt olmadığı, hatta oturak havası olduğunu iddia ettiği “Hey Onbeşli” türküsü üzerindeki, yöresi ve türü ile ilgili tartışma zaman zaman gündeme gelmektedir. Bir taraftan bu tartışma devam ederken, diğer taraftan da Anadolu dışından türkünün üç ayrı çeşitlemesi ve bir adet Radyo kaydı tespit edilmiştir. Bu çeşitlemeler sözel ve ezgisel yapıları birbirinden farklı Kerkük, Kırım, diğeri de Kırım’dan Romanya’ya taşınmış üç ayrı çeşitlemedir. Türkülerde ana sözler değişmiş ve eklentiler yapılmış olsa da nakarat sözleri kalıp ezgisi ve ezgi örgüsü neredeyse hiç değişmeden taşındıkları coğrafyalarda yeni bir yaratımla, çeşitleme halini almıştır. Türkü, Kırım, Romanya ve Kerkük çeşitlemelerinin yanında, Bulgaristan’ da Mestan Hüseyinov tarafından 1970’li yılların sonu veya 80’li yılların başlarında Sofya radyosunda okunmuştur, ancak sanatçının okuduğu bu icra o bölgeye ait bir varyant veya çeşitleme değildir. Sanatçı Anadolu’daki icra şeklinden öğrenerek neredeyse aynı ezgi ile okumuş olsa da, donanımında koma değişikliği yapmıştır. Bu türkü makaleye çeşitleme olarak değil, sadece sözlerdeki ve donanımdaki değişim açısından konu edilmiştir. 2018 yılında “Bursa Etnomüzikoloji Derneği” tarafından yapılan, “Müzik ve Politika” konulu Uluslararası Etnomüzikoloji Sempozyumu’nda türkünün yurt içinden tespit ettiğimiz diğer varyantları ve 1927 de plağa okunan hali ile ağıt olmadığına dair belgeler tarafımızdan bildiri olarak sunulmuş ve kısa süre sonra da yayımlanmıştır. Ancak, Anadolu dışında çeşitlemelerle ilgili ne bir yazı yayınlanmış, ne de varlığı araştırılmıştır. Bu makalede ve 1927 yılında plağa kaydedilen türkü, 1943 yılında Tokat’tan derlenmiş türkü ve 1970’li yıllarda derlenen Anadolu’da yaygın olarak söylenen “Hey Onbeşli” türküsü olmak üzere üç türkü üzerinden, Anadolu dışında yeni tespit edilen çeşitlemelerin birçok açıdan ezgisel ve sözel karşılaştırmaları yapılmıştır. Türküdeki sosyolojik, müzikolojik ve etimolojik değişimleri incelenmiş, Anadolu dışındaki çeşitlemelerin kayıtlarını okuyan sanatçıların kim oldukları araştırılmış ve kısa bilgiler verilmiştir.