Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Selma GÜLEÇ, Muhammed Nafiz HÜDAVENDİGAR
Konular:Beşeri Bilimler, Ortak Disiplinler
Anahtar Kelimeler:Sosyal Bilgiler,Sosyal bilgiler eğitimi
Özet: Okuryazarlık temelde “okuryazar olma durumu” olarak tanımlanmaktadır. Buna ek olarak bu beceri okuduğunu anlama ve düşüncelerini aktarma şeklinde de karşılık bulmaktadır. Okuryazarlık kelimesi farklı isimlerin önüne gelerek çeşitli anlamlar kazanır. Böylelikle bu beceriye sahip bireyler, o alandaki bilgileri anlar, kullanır ve başkalarına aktarabilir pozisyonda olurlar. Sosyal bilgiler eğitimi bireyi hayata hazırlamada, etkin vatandaş olmada ve bir takım okuryazarlıkların kazandırılması noktasında önemli bir disiplin olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında hayatın yaşanılabilirliği bakımında kıymetli olan bu okuryazarlıklar özelliklede yenilenen Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ile de daha da zengin bir hal almıştır. Hukuk okuryazarlığı, çevre okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, finansal okuryazarlık, harita okuryazarlığı, medya okuryazarlığı ve politik okuryazarlık programda geçen okuryazarlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu araştırmanın amacı Türkiye’de 2008-2019 yılları arasında sosyal bilgiler eğitimi alanında yapılmış okuryazarlık becerisi konu başlığı altındaki yüksek lisans ve doktora tezlerini farklı kriterler açısından incelemektir. Bu araştırma gerek sosyal bilgiler alanında gerekse okuryazarlık becerisi ile ilgili bundan sonra yapılacak akademik çalışmalara kaynak oluşturması açısından önemlidir. Araştırmanın problem cümlesi “ Sosyal Bilgiler Eğitimi alanın yapılmış okuryazarlık becerisini konu alan tezler çeşitli kriterlere göre nasıl dağılım göstermektedir”. Araştırmada cevap aranan sorular şunlardır: Sosyal Bilgiler Eğitimi alanın yapılmış okuryazarlık becerisini konu alan tezlerin yayın yılları, hazırlandığı üniversite, hazırlayan araştırmacının cinsiyeti, okuryazarlık konu alanları, örneklem grupları ve tezlerde kullanılan araştırma yöntemleri nasıl dağılım göstermektedir. Çalışmada Türkiye’de Sosyal Bilgiler Eğitimi alanın okuryazarlık becerisini konu alan lisansüstü tezlerinin; yöntem, veri toplama aracı, araştırmacı cinsiyeti, çalışma grubu, örneklem ve konu başlığı açısından yönelimlerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu doğrultuda araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden birisi olan doküman incelemesi yöntemi ile kurgulanmıştır. Araştırmanın örneklemini; 2008-2019 yılları arasında yayımlanan ve YÖK Ulusal Tez Merkezine kayıtlı olan sosyal bilgiler eğitiminde okuryazarlık becerisi üzerine yapılan lisansüstü tezlerinin tamamı oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminin belirlenmesinde amaçlı örneklem yöntemlerinde ölçüt örneklem kullanılmıştır. Araştırmaya ilişkin veriler araştırmacılar tarafından 10 Eylül - 15 Kasım 2019 tarihleri arasında toplanmıştır. Çalışmada sosyal bilgiler eğitimi alanında okuryazarlık konu başlığında yayımlanış yüksek lisans ve doktora tezlerine Yüksek Öğretim Kurumu’nun “Ulusal Tez Merkezi” veri tabanında “Sosyal Bilgiler” ve “Okuryazarlık” anahtar kelimeleri kullanılarak ulaşılmıştır. Tarama sonucunda sosyal bilgiler alanında yapılan 1.517 lisansüstü tez arasından okuryazarlık konu başlığında 2008-2019 yılları arasında yayımlanan 17’si yüksek lisans ve 14’ü doktora olmak üzere toplamda 31 adet lisansüstü teze ulaşılmıştır. Elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemi kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırma verileri, yayımlandığı yıl, araştırmacının cinsiyeti, yayımladığı üniversite, okuryazarlık alanı, kullanılan yöntem ve örneklem olmak üzere 6 ana başlıkta analiz edilmiştir. Sosyal bilgiler eğitimi alanında okuryazarlık becerisine yönelik lisansüstü tezlerinin yönelimlerini tespit etmeyi amaçlayan bu çalışmada 31 lisansüstü tez incelenerek şu sonuçlara ulaşılmıştır: Lisansüstü tezleri 13 farklı okuryazarlık alanında dağılım göstermektedir. MEB Sosyal Bilgiler Eğitimi Öğretim Programında yer alan 8 okuryazarlık alanının yanı sıra 5 farklı okuryazarlık becerisi daha çalışılmış olması çeşitlilik bakımından pozitif bir bulgudur. Sosyal bilgiler eğitimi alanında yapılan okuryazarlık becerisi özelindeki lisansüstü tezleri örneklem grupları açısından incelendiğinde 3 farklı grupla çalışma yapıldığı görülmektedir. Öğretmen adaylarıfazla çalışılan örneklem grubunu teşkil ederkenaz çalışılan örneklem grubu ise öğretmenlerdir.En çok tez 2017 ve 2019 yıllarında yapılmıştır. Cinsiyetlere göre dağılım incelendiğinde doktora tezleri eşit olmasına karşın genel olarak bakıldığında erkek araştırmacıların daha fazla olduğu görülmektedir. “Medya okuryazarlığı” konu başlığıfazla çalışılan alan olmaktadır. Son olarak nicel yöntem karma yöntem ve nitel yönteme oranla daha fazla tercih edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda çeşitli önerilere yer verilmiştir.