Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
Yazarlar: Elmas Gülhan ÇAM
Konular:-
Anahtar Kelimeler:Kelam,İçtihat
Özet: Bu çalışma, kelam ilminde içtihadı ve içtihat farklılıklarını, kelamcılar arasında mevcut olan farklı görüşlerin tabiatını ve akaid ve kelam konularında yapılan içtihatların sonucu olan kelamî-fikrî ürünü ele almaktadır. Kelamî meselelerde içtihatta bulunma, naslara yönelik farklı bakışların bir neticesi olarak birçok kelamî görüşün oluşmasına sebep olmuştur. Çalışmanın başlığında da ifade ettiğimiz gibi bu makale kelamî içtihatların değişim sebeplerini ele almaktadır. Bu sebeplerinönemlisi naslara ilişkin yaklaşımlar ve naklî istinbatın ne şekilde gerçekleştiğidir. İçtihatta naklin kullanımı, naklin delaletinin kat’î veya zannî olabilmesinden kaynaklanmaktadır. İslamî akidenin değişmez prensiplerini savunmaya çalışan aklî delil ile yapılan içtihatta da aynı durum söz konusudur. Allah’ın varlığı ve birliği gibi İslamî akideyi ispatta nakil ve akıl aynı şekilde nazar ve içtihada konudur. Önümüzde öyle kelamî meseleler vardır ki insanların pratik hayata bakışlarının değişiminden kaynaklanan bakış açılarına göre bu meselelerdeki içtihadın değişmesi kaçınılmazdır. Yine bu meselelerin aklî kelamî tartışma alanı sınırlarından çıkarılıp vakıadaki karşılıklarına göre ele alınması gerekmektedir. Sözgelimi Allah’ın bir fiili olarak salah ve aslah meselesi ve bu meseleyle ilişkili konuların insanın yaratılışıyla ilişkilendirilmesi böyledir. (Esasen zihnî bir tartışma olan salah/aslah problemi, insanın yaratılmasında, kul için salah ve aslah olanın ne olduğunun tartışılmasıyla zihnî olmaktan çıkarılıp, vakıaya dahil edilmiştir.) Kelamda, subûtu ve delaleti kat’î nas üzerinde bir ihtilaf bulunmamaktadır. Burada bir içtihat farklılığına gidilememektedir. Buna Allah’ın varlığı örnek verilebilir. Subûtu ve delaleti zannî nas üzerinde ise içtihat mümkün olduğu gibi farklı sebeplerle içtihadın değişmesi de mümkündür. Aynı şekilde kat’î olan aklî şeyler hakkında ne içtihad ne de içtihadın değişmesi söz konusudur. Sabit aklî bir kâide olduğu için teselsülün nefyi bu tür aklî şeylere örnek teşkil etmektedir. Ancak akideyi savunmaya yarayan kelamî/aklî deliller için hem içtihat hem de içtihadın değişmesi mümkün olabilmektedir. Buna cevher-i ferd teorisi ve söz konusu teorinin alemin hudûsuyla ilişkisi örnek gösterilebilir. Burada, insanlar için vakıanın değişmesiyle içtihadın da değişmesini gerekli kılan kelamî meselelerden bahsedilecektir.