Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]

Yazarlar: İsrafil BABACAN

Konular:Sosyal

Anahtar Kelimeler:Sözlük,Ferheng-i Istılâhât-ı Nücûmî,Divan Şiiri,İlm-i Tencîm

Özet: Divan şiirinde sanat ve hüner göstermek her ne kadar aslî amaçlardan olsa da sadece bunların ön planda tutulduğunu söylemek güçtür. Onu vücuda getiren şairler, devrin inanç, itikat, gelenek ve bilim gibi unsurlarından kuvvetle etkilenerek bu etkiyi şiirlerine türlü yönlerden yansıtmışlardır. Divan şiirine yansıyan bu tür etkilerden biri de eskilerin tabiriyle “ilm-i tencîm” denen kozmografi tesiridir. Kozmografik unsurları eski şiirimizde kolaylıkla tespit etmek mümkün değildir. Bunun iki sebebi vardır. İlki, hem eski hem yeni dönemlerde Divan şiirinde Kozmografik unsurları sözlük biçiminde ele alan kaynakların olmamasıdır. İkincisi, kozmografik kavram ve ifadelerin çoğu kez teşbih, mecaz, kinaye ve tevriye gibi edebî uygulamaların arkasına gizlenmesidir. Şimdilik elimizde Divan şiirinde böylesi kavramları işleyen bir sözlük olmadığına göre, biz de bu şiire modellik yapan Farsça kaynakları araştırdık. Karşımıza ilk çıkan eser, Ebulfazl-ı Musaffâ’nın Ferheng-i Istılâhât-ı Nücûmî adlı lügati oldu. 1381/2002 tarihinde kaleme alınan bu lügat, 877 sayfalık maddeler kısmı ve çeşitli fihristleriyle, klasik İslâmî edebiyatlarda kullanılan kozmik kavram ve tabirler hakkında çok önemli bir eserdir. İçinde binlerle ifade edilebilecek teşbih, mecaz ve terimle zengin bir hüviyete sahiptir. Bu lügat, makalemizde görüleceği üzere, beş açıdan Divan şiirinde kozmografik kavramları anlamamızı kolaylaştırır. Bu yazıyı yazmaktakibüyük maksadımız, Divan şiiri için böylesi eserler kaleme alınana kadar, araştırmacıların Farsçadaki benzer modellere dikkatini çekmek ve mümkünse bunların Türkçeye tercümesini sağlamaktır.

---