OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Muzaffer DEMİR
Konular:Arkeoloji, Tarih
DOI:10.33469/oannes.976942
Anahtar Kelimeler:Veba,Homeros,Sophokles,Metafor,Eski Hellen Edebiyatı
Özet: Bu makale, Eski Hellen literatüründe vebanın mecazi kullanımına dair iki eser üzerine odaklanmaktadır. Bu eserler Homeros’un Ilias (Ἰλιάς) destanı (I.1-487) ve Sophokles’in Oidipous Tyrannos (Οἰδίπους Τύραννος) tragedyasıdır (1-215). Bu çalışmalarda Tanrı veya Tanrı(ça)ların aracılığıyla bir toplum üzerine veba gönderilmesi, miasma olarak adlandırılan insanoğlunun kirleten, ritüel olarak saflığı bozan ve ahlaki açıdan tiksindirici eylemleriyle bağlantılandırılmaktadır. Bu bağlantı açıklığa kavuşur kavuşmaz, bir kent veya toplumu ilahi güçlerin gözünde miasmadan saflaştırmak ve böylelikle vebadan kurtarmak için girişimlerde bulunulması gerekmektedir. Bunun sonucunda günahkar faaliyetleriyle vebayı tetikleyen veya tetikleyenlere karşı yaptırımlar uygulanmaktadır. Böylelikle veba vurgusunda bulunmak ızdırap çekmekte olan toplumdan neyin arındırılması veya defedilmesi gerektiğini tanımlama yöntemine dönüşmektedir. Bunun için öncelikle Tanrı veya Tanrı(ça)lara şükredilmesi gerekmektedir. Bu mecazi kullanım içinde günümüzde de kullanılan ‘bir musibet bin nasihatten iyidir’ deyiminin izlerine de rastlanmaktadır. Veba teması ilahi güç veya güç(ler) tarafından tehdit altındaki sosyal bir hüviyetin hizmetinde bir mecaz olarak kullanılmasına rağmen, ilgili metinlerin analizinden vebaların doğası ve toplum üzerine etkileri hakkında da bazı bilimsel açıklamalarda bulunabilmekteyiz. Bu metinlerdeki deliller aynı zamanda Eski Hellenlerin, MÖ XIII. yy.’ın ikinci yarısında gerçekleştiği düşünülen Troia Savaşları öncesinden itibaren veba hastalıklarına maruz kaldıklarına da işaret etmektedir.