Journal of Analytic Divinity
Yazarlar: İhsan ÇAPCIOĞLU, Niyazi AKYÜZ
Konular:Din Bilimi
DOI:10.46595/jad.1024042
Anahtar Kelimeler:Din Sosyolojisi,Abdullah Cevdet,Batılılaşma,Toplumsal İlerleme,Gerileme
Özet: Abdullah Cevdet, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu için Batılılaşmayı tek çıkar yol olarak gören Batılılaşma akımına mensup etkili düşünürlerden biridir. O, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi aydınlarına Batı düşüncesinin tanıtılmasında ve bu düşüncenin kökleşmesinde önemli pay sahibi olmuştur. Abdullah Cevdet, Türk toplumunun Batılılaşma hedefini gerçekleştirebilmek için toplumsal içerikli dini naslardan yararlanma yoluna gitmiştir. O, İslami değerlere bağlı bir toplumsal çevrede yetişmiştir. Ancak tahsil hayatını devam ettirmek için İstanbul’da Mekteb-i Tıbbiye’ye geldiğinde kendisini çok farklı bir ortamda bulmuştur. Çünkü o yıllarda Mekteb-i Tıbbiye’de biyolojik materyalist görüşler hâkim durumdadır. Bu düşünceler karşısında bir süre bocalayan Abdullah Cevdet, yakın toplumsal çevresindeki kişilerin etkisiyle biyolojik materyalist görüşlere ilgi duymaya başlamıştır. Bu dönemde, Avrupa’da materyalistlerin öncüleri arasında kabul edilen Ludwig Büchner’in Naturun Geist adlı eserinden etkilenmiş ve onu bir süre sonra Türkçe’ye aktarmıştır. Abdullah Cevdet, toplumsal ilerlemenin aracı olarak gördüğü biyolojik materyalizmin insanlara anlatılmasında İslam dininin toplumsal içerikli naslarından faydalanılması gerektiği düşüncesine bu eseri okuduktan sonra varmıştır. O, İslam dininin toplumsal içeriğinden yararlanma hususunda İslam’ın salt dinsel kısmı ile toplumsal kısmını birbirinden ayırarak Müslümanların dikkatlerini ikinci kısma çekmeyi amaçlamıştır. Avrupa’nın medeni toplumları seviyesine ulaşabilmek için Batı’da yaygın olan düşünce akımlarını kendi toplumuna tanıtmaya ve ilim, fen, terakki, çalışma, kadın gibi konulardaki görüşlerini İslami naslarla temellendirmeye çalışmıştır. Cevdet, İslam dininden bir muhalefet aracı olarak da faydalanmayı tercih etmiştir. Bu bağlamda ülkenin gelişimi ve kurtuluşu önünde en önemli engellerden biri olarak gördüğü II. Abdülhamit’e muhalefet ederek onu eleştirme yoluna gitmiştir. Abdullah Cevdet, aynı zamanda dini, toplumsal ilerlemeyi engelleyici bir faktör olarak da görmüş ve dine karşı tavır geliştirmeye başlamıştır. Bu makalede, Abdullah Cevdet’in söz konusu görüşlerinden hareketle dinin toplumsal ilerleme, muhalefet ve gerileme süreçlerindeki rolünün incelenmesi amaçlanmıştır.