Rusya Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Alihan BÖYÜKÇOLAK
Konular:Tarih
DOI:10.48068/rusad.930323
Anahtar Kelimeler:Rusya tarihi,Seyahatname,Vasiliy Mamırev,III. İvan,İstihbarat ağı,Rus-Memluk ilişkileri,Doğu Kiliseleri
Özet: Rus tarihinde en uzun süre hüküm süren Büyük Knez III. İvan, Rus siyasi birliğini gerçekleştirmesinin yanında, ardılları tarafından takip edilecek devlet politikalarının da mimarıdır. Babası ile ortak hükümdarlık yaptığı yıllar da hesaba katıldığında büyük bir kısmında hüküm sürdüğü XV. asır ise, Moskova Rusya’sının ciddi siyasal ve kültürel dönüşümler tecrübe ettiği bir dönemdir ve aynı zamanda ruhban sınıfına mensup olmayan bir bürokrasi kadrosunun da oluşmaya başladığı kurumsallaşma sürecidir. III. İvan’ın konjoktürel yaklaşımlara sahip bir dış politika takip etmesi, çeşitli istihbarat ağlarının varlığına işaret etmektedir. Ruhban sınıfına mensup kişilerin seyahatleri, bu istihbarat ağlarının meydana getirilmesinde XII. asırdan itibaren eski bir gelenek olarak uygulanırken, XV. asırda artık tüccarların da yolculukları esnasındaki gözlemlerine dair belirli bir formatı ve üslubu takip eden metinler kaleme aldıkları görülmektedir. “Üç Denizin Ötesine Seyahat” adıyla neşredilen Tüccar Afanasiy Nikitin’in seyahat notları, her ne kadar şahsi bir gayretin mahsulü olsa da Rus tüccarlarının, bürokratları ile yakın ilişkileri olduğunu ve tüccar seyahatnamelerinin ruhban seyahatlerine göre çok daha geniş yelpazede bilgiler içerdiğini göstermektedir. Bu eserin günümüze ulaşmasında şüphesiz en büyük rolü olan Vasiliy Mamırev ise, III. İvan’ın en nüfuzlu dyağı idi. Yeğeni Danil Kiprianoviç Mamırev ile henüz devlet kurumlarının görev paylaşımının net bir şekilde ayrılmamış olduğu dönemde devletin iç ve dış meselelerinde en parlak siyasi kariyere sahip dyakların başında gelmektedirler. Rus tarihyazımında kimliği çeşitli tartışmalara konu olan Vasiliy Mamırev, 1471’de dyak olarak atanmasından sonra 8 ay kadar büyük knezliğin naipliğini yaptığı 1480 yılına dek siyasi kariyerinde hızla yükselirken, Rus yazı kültüründe de nadide eserlerin meydana çıkmasında belirgin bir rol üstlenmiştir. Sıradan bir dyak için siyasi kariyerindeki bu başarı, ancak devrin siyasi eliti nazarında güvenilir bir kişi olmasıyla açıklanabilir. Bu güvenin kaynağını, entelektüel birikime ve/veya dini bir imtiyaza sahip olmasıyla açıklamak yerinde olacaktır. Yaptığımız bu çalışma ve çeviri, Osmanlı-Memlûk mücadelesine denk gelen bir dönemde Anadolu’da olağandışı bir güzergâh üzerinden Memluk Sultanlığına seyahat eden bir Rus misyonunu konu etmekte, Vasiliy Mamırev’in kimliğine dair süren tartışmalara da bir katkı sunma amacı taşımaktadır.