Rusya Araştırmaları Dergisi
Yazarlar: Salih EROL
Konular:Tarih
Anahtar Kelimeler:Osmanlı – Rus Savaşı,Vakayi‘-nâme,Balkanlar,Pehlivan İbrahim Ağa,Baba Paşa
Özet: Çar I. Aleksandr (1801-1825), selefleri olan I. Petro ve II. Katerina’dan miras kalan devlet politikasını sürdürdü. Söz konusu klasik Rus politikasının özü, Osmanlı Devleti aleyhine genişlemek şeklinde özetlenebilir. Balkanlardan Kafkasya’ya, geniş bir coğrafyada Rus ilerleyişine yol açacak bu politikanıncan alıcı kısmı ise Karadeniz ve Boğazlar üzerinden Akdeniz’e açılma stratejisidir. 1806’da Rusya’nın tek taraflı olarak ve resmî bir savaş ilanına dahi lüzum görmeksizin, Balkanlardaki Osmanlı toprakları üzerinden başlattıkları askerî harekât, yukarıda özetlenen politikanın doğal bir neticesidir. Savaşın başlangıcı, Osmanlı Devleti’nin güçsüz bir dönemine denk geldi. Bu dönemde Sultan III. Selim (1789-1807) içeride merkezî otoritesini tesis edememiş ve reformlarına karşı yapılan çok yönlü muhalefet doruk noktasına ulaşmıştır. Bu durumda, Rus saldırılarına karşı Balkan coğrafyasını savunmak oralarda hüküm süren ayanlara kaldı. Makalemizin esas konusu olan Pehlivan İbrahim Ağa bu ayanlardan biridir. Rumeli’deki yerel otorite sahipleri arasında kendisine güçlükle yer açabilmiş ve 1804’te Dobruca Bölgesi’nin ayanı olmuştur. Cesareti, mücadeleciliği ile sivrilen Pehlivan İbrahim Ağa, başlangıçta Rus ilerleyişine karşı İsmâil Kalesi’nin muhafazası ile görevlendirilmiştir. İsmâil muhafızlığı ile başlayan ve Haziran 1810’da esir düşmesine kadar süren yaklaşık dört yılda Pehlivan İbrahim Ağa, Türkler arasında, Osmanlı-Rus savaşının Balkanlardakiönemli kahramanına dönüştü. O zamana kadar sadece bölgesel olarak sınırlı bir çevrede tanınırken; artık bütün Osmanlı memleketinde halk arasında “Baba Paşa” olarak ünlendi. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nınönemli Türkçe monografik kaynaklarının başında gelen “Baba Paşa Vakayi‘-nâmesi” temelde onun anlatımlarına dayalı olarak bir tür savaş günlüğü şeklinde kaleme alındı ve yazımı 1820’de tamamlandı. Bu çalışmamızda, sözü edilen eser, Osmanlı arşiv belgeleri ve dönemin diğer kaynak eserleriyle mukayeseli bir biçimde incelenecektir. Böylece Pehlivan İbrahim Ağa’nın oynadığı rol üzerinden Osmanlı-Rus ilişkilerinin ayrıntılı değerlendirme imkânının sunulması hedeflenmektedir.